Τι σημαίνει..."πυραμίδα";

Η λέξη "πυραμίς" προκύπτει από τις λέξεις "πῦρ" (=φωτιά) + "ἀμίς" (=δοχείο).
(Για την ακρίβεια, ήταν το ουροδοχείο, αλλά κατέληξε να σημαίνει γενικά το δοχείο).

Με την λέξη "πῦρ" ωστόσο, δεν υποδηλώνεται μόνο η φωτιά αλλά και η "ενέργεια".
Άλλωστε και ο Ηράκλειτος, αναφερόμενος στο "πῦρ" ως κοσμογονική αρχή , ένα είδος ενέργειας εννοούσε και όχι την φωτιά όπως την ξέρουμε...

Η ετυμολογία λοιπόν της λέξεως μας δείχνει πως η πυραμίδα είναι "αυτό που δέχεται την ενέργεια".
Θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι ένας "πυκνωτής" της Γης;
Ίσως...

     
                                                                          Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη

Ώρα για...ὀπώρα!

Η "ὥρα" μας δίνει την λέξη "ὡραῖος". Γιατί για να είναι καθετί ωραίο, πρέπει να είναι και στην ώρα του, στην κατάλληλη στιγμή ή εποχή... αλλιώς, δεν είναι ωραίο!
Το φρούτο είναι ωραίο την κατάλληλη "ὥρα" και όχι όταν είναι άγουρο ("ἄωρο") ή όταν είναι παραγινωμένο...
Το φαγητό είναι ωραίο όταν είναι στην ώρα του και όχι όταν δεν έχουμε πεινάσει ακόμη ή όταν είμαστε χορτασμένοι...
Αυτή είναι η ακριβής σημασία της λέξεως "ὡραῖος".

Η "ὥρα" (ἐποχή) υπάρχει μέσα στην λέξη που σημαίνει "φρούτο" στα αρχαία ελληνικά... στην "ὀπώρα". Γιατί το φρούτο, όπως ήδη αναφέραμε, είναι απαραίτητο να είναι στην κατάλληλη εποχή του.

Και ποιά από τις 4 εποχές κρύβει μέσα της την λέξη "ὀπώρα" = φρούτο...; Μα φυσικά το "φθινόπωρον"... γιατί τότε είναι που "φθίνει" (χαλάει, καταστρέφεται, μειώνεται) η "ὀπώρα"!
(φθίνω + ὀπώρα -> φθινόπωρον).
" Ὀπώρα" όμως ονομαζόταν και το τέλος του καλοκαιριού (τέλη Ιουλίου, Αύγουστος και αρχές Σεπτεμβρίου), άρα "φθινόπωρον" ήταν και η περίοδος όπου έφθινε το καλοκαίρι...

                                                                                     Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη

Τερηδόνα

Εξ αιτίας της τερηδόνας καταστρέφονται τα όμορφα δοντάκια μας, όπως γνωρίζουμε...
Τί σημαίνει όμως "τερηδών"; Από πού προέρχεται αυτή η λέξη;

Στα αρχαία ελληνικά, η λέξη "τερηδών" σημαίνει το "σκουλήκι που τρυπάει το ξύλο".

Το ρήμα από το οποίο προκύπτει είναι το "τείρω", το οποίο σημαίνει "φθείρω, καταστρέφω" και αποτελεί σύνθετη λέξη.
Το δεύτερο συνθετικό της είναι το δόντι, ο "ὀδούς" , που στην ιωνική διάλεκτο μας δίνει τον τύπο "ὀδών" (γενική πτώση: τοῦ ὀδόντος).

Έχουμε λοιπόν: τείρω + ὀδών -> τερηδών! Η λέξη Η ΙΔΙΑ είναι αυτή που μας φανερώνει πως είναι "αυτό που καταστρέφει τα δόντια".

Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη

Άλλα τα μάτια του λαγού κι άλλα της κουκουβάγιας...

Η λέξη "μάτι" προκύπτει από την αρχαία ελληνική λέξη για το μάτι "ὄμμα" (ὄμμα - ὀμμάτιον- μάτι).
Άλλωστε λέμε ακόμα "πήρα των ομματιών μου"!

Ωστόσο, εκτός από "ὄμματα" και "ὀφθαλμοί", τα μάτια λέγονται και "φάεα". Κι αυτό επειδή χρειάζονται "φάος" / "φῶς" για να δουν!
Γι' αυτό χρησιμοποιούμε και την λέξη "κατηφής" γι'αυτόν που έχει "κάτω τα φάεα", δηλαδή για τον κατσούφη!

Το μάτι (και γενικά η όψη) στην αρχαία ελληνική λέγεται και "ὤψ".
Στην γενική πτώση έχουμε: τῆς ὠπός, από όπου παίρνουμε την ρίζα "ωπ".

Δείτε πόσες λέξεις λέμε και σήμερα από αυτήν την ρίζα...

• Κύκλωψ/ Κύκλωπας: αυτός που το μάτι του είναι κυκλικό.
• Ευρώπη: αυτή που έχει μεγάλα μάτια (εὐρεία + ὤψ). (Οι Ευρωπαίοι κάθε φορά που λένε "Europe" λένε "μεγαλομάτα" και αναφέρονται στο ταξίδι που έκανε η Ευρώπη της ελληνικής Μυθολογίας πάνω στον λευκό ταύρο Δία!)

                      

• Πρόσωπον: η πρόθεση "πρός" (μπροστά)  + "ὤψ".
• Μέτωπον: η πρόθεση "μετά" + "ὤψ".
• Παρωπίδες: η πρόθεση "παρά" (δίπλα) + "ὤψ" -> δίπλα από τα μάτια-> δεν βλέπω παρά μόνο έναν δρόμο, αυτόν μπροστά μου -> είμαι στενόμυαλος όταν έχω παρωπίδες.
• Ἐνώπιον: η πρόθεση "ἐν" + "ὤψ" -> μπροστά στα μάτια.
• Μυωπία: "μύω" (= κλείνω ελαφρώς τα μάτια) + "ὤψ" (όσοι έχουν μυωπία το κάνουν συχνά). 
• Πρεσβυωπία: "πρέσβυς" (μεγάλος σε ηλικία) + "ὤψ" (πρόκειται για πάθηση των ματιών που εμφανίζεται σε μεγαλύτερες ηλικίες).

Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη

Γιατί λέμε "νερό" το ὕδωρ...;

Το ρήμα "νάω" σημαίνει "κυλάω".

Από αυτό προκύπτουν οι λέξεις "νᾶμα" (πηγή, τρεχούμενο νερό, ρυάκι) και οι "Ναϊάδες" νύμφες, οι νύμφες των τρεχούμενων υδάτων.

Προκύπτει όμως και το επίθετο "νηρόν" / "νεαρόν" (κυρίως στα Βυζαντινά χρόνια) που σημαίνει "αυτό που κυλάει".
Την φράση, λοιπόν, "νεαρόν ὕδωρ" την χρησιμοποιούσαν πολύ συχνά.
Και με την πάροδο του χρόνου επεκράτησε μόνο η λέξη "νερό" -  (νηρόν / νεαρόν/ νερόν ὕδωρ -> νερό).

Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη

Γιατί λέμε "κρασί" τον οίνο;

Το κρασί ονομάζεται "οίνος".

Πώς καταλήξαμε όμως να τον λέμε "κρασί";

Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν κρασί πολύ πιο δυνατό από το σύγχρονο. Επειδή ήταν και της φιλοσοφίας "μέτρον ἄριστον" συνήθιζαν να το ανακατεύουν με νερό, ώστε να μην τους μεθάει και να το απολαμβάνουν σιγά -σιγά.

Το ρήμα που σημαίνει "ανακατεύω" στα αρχαία είναι το "κεράννυμι".

Η μετοχή του Παρακειμένου μας δίνει τον τύπο "κε-κρα-μένος" (αυτός που έχει ανακατευθεί), ενώ το ουσιαστικό που παράγεται είναι η "κρᾶ-σις". 

Από την φράση "κρᾶσις οἴνου" μας απέμεινε λοιπόν η λέξη "κρασί"...

Η ελληνική γλώσσα, ωστόσο, είναι τόσο πλούσια, ώστε για κάθε ιδιαίτερο "ανακατεύω" έχει και διαφορετική λέξη.

Δηλαδή: "κεράννυμι"= ανακατεύω υγρό με υγρό.

               "φύρομαι" = ανακατεύω υγρό με στερεό (π.χ. "αιμόφυρτος").

               "μίγνυμι" = ανακατεύω στερεό με στερεό (π.χ. "μίγμα").

Ας πούμε, λοιπόν, πριν υψώσουμε τα ποτήρια με το κρασάκι μας, "εὐοῖ εὐάν!", όπως έλεγαν οι πρόγονοί μας... είναι άλλωστε το επιφώνημα από το οποίο προκύπτει το..."εβίβα"! 

                                                              Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη

Shake your... πυγήν!

Η "πυγή" στα αρχαία ελληνικά σημαίνει "γλουτοί", "οπίσθια".

Θα μου πείτε: "και τι μας νοιάζει, δεν το λέμε πια!"
Κι όμως... το λέτε! Κάθε φορά που αναφέρεσθε σε ένα ζωάκι που λάμπει το... ποπουδάκι του (η πυγή του)!
Ναι, την "πυγολαμπίδα"! (πυγή + λάμπω)

Επίσης, η γυναίκα η οποία ήταν η femme fatale της εποχής και στόλιζε και κουνούσε την πυγή της πέρα-δώθε ονομαζόταν "πυγοστόλος"...

                                      "Η Λήδα και ο κύκνος" 3ος αι. π.Χ. - Παλαίπαφος, Κύπρος

Αν η Μόνικα Μπελούτσι μεταφερόταν με μηχανή του χρόνου στην αρχαία Ελλάδα, σίγουρα θα της φώναζαν καθώς θα περνούσε: " Ὦ, πυγοστόλε γύναι!"

Η Καλλίπυγος Αφροδίτη   

                                                                           Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη

Παν! Παν! Παν! Πανικός!

Η λέξη "πανικός" συνδέεται ετυμολογικώς με το όνομα του θεού Πανός.

Ο Παν ήταν θεός που συνήθιζε να επισκέπτεται ανθρώπους (ιδίως στον μεσημεριανό τους ύπνο) και να τους προκαλεί πανικό.

Σύμφωνα με τον θρύλο, στην μάχη του Μαραθώνος, όταν τον επικαλέστηκαν οι Έλληνες φωνάζοντας "Παν! Παν! Παν!" εκείνος εμφανίστηκε και έσπειρε τον πανικό στους Πέρσες, οι οποίοι παράτησαν ασπίδες και όπλα και άρχισαν να τρέχουν πανικόβλητοι...

Ο Παν ήταν θεός της Φύσης και τριγύριζε στα δάση παίζοντας τον αυλό του. Ήταν άσχημος (σε αντίθεση με την πανέμορφη και γενναιόδωρη ψυχή του) και, όταν γεννήθηκε, η μητέρα του σαν τον αντίκρυσε έφριξε και τον εγκατέλειψε στο δάσος.

Είχε μονίμως παιχνιδιάρικη διάθεση και έκανε τους πάντες να γελούν.
Ήταν και ερωτύλος και αγαπούσε τις όμορφες Νύμφες (αυτές από την άλλη, ούτε να τον δουν...) Ήθελε μάλιστα να κάνει γυναίκα του μια από αυτές.

Κεραυνοβολήθηκε παράφορα από την Σύριγγα, την θυγατέρα του ποταμού-θεού Λάδωνος.
Η Σύριγξ, όμως, ήθελε εύμορφο γαμπρό και με τίποτα δεν ήθελε τον Πάνα (επιφανειακή γυναίκα...)
Όταν λοιπόν μια μέρα ο Παν την κυνηγούσε και την είχε στριμώξει άσχημα, εκείνη φώναξε στον πατέρα της Λάδωνα: "Σώσε με, πατέρα, δεν τον θέλω!"
Τελευταία στιγμή ο Λάδων την άκουσε και την μετέτρεψε σε καλαμιά... και ο δύσμοιρος Παν πηγαίνοντας όλο λαχτάρα να την αγκαλιάσει βρέθηκε εν τέλει απογοητευμένος αγκαλιά με το φυτό...

Στενοχωρήθηκε πολύ (άλλη μια χυλόπιτα από Νύμφη...) και εις μνήμην του ανεκπλήρωτου αυτού έρωτα, έκοψε 7 ανισομερή καλάμια από αυτήν, τα έδεσε μεταξύ τους και έφτιαξε την πρώτη σύριγγα... και μέχρι και σήμερα στα βάθη των δασών ακούγεται ο ήχος της θλιβερής του σύριγγας ως ανάμνηση του καημού του, που όμως στο τέλος καταλήγει να μετατρέπεται σε χαρωπό πανηγύρι, καθώς ο Παν είναι ο θεός που ενώνει τα αντίθετα... προκαλεί πανικό και γέλωτα το ίδιο εύκολα...

Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη

Ο "υπηρέτης" που βγήκε από το...κουπί!

Η λέξη "υπηρέτης" είναι μια λέξη που χρησιμοποιούμε από τα αρχαία χρόνια μέχρι σήμερα.
Ωστόσο, πόσοι από εμάς γνωρίζουν πως προέκυψε από την... κωπηλασία;

"Ἐρέσσω /ἐρέττω" σημαίνει: κωπηλατώ. Από εκεί προκύπτει ο "ἐρέτης" (κωπηλάτης) και το "ἐρετμόν" (κουπί).
Η πρόθεση "ὑπό" μας φανερώνει την ιδιότητα του να είναι κάτι ή κάποιος "κάτω από" κάτι ή κάποιον.
Επειδή στα πλοία κάποιοι ερέτες ήταν υπό τις διαταγές άλλων ανωτέρων τους ερετών, ονομάζονταν "ὑπηρέτες" (ὑπό + ἐρέτης).

Εύκολα μπορούμε να καταλάβουμε πώς απεδόθη στην λέξη και η σημερινή της έννοια - μπορεί ο υπηρέτης από τα πλοία να μεταφέρθηκε στις οικίες, αλλά σημαίνει το ίδιο πράγμα: αυτόν που δέχεται εντολές από ανωτέρους ώστε να φέρει την δουλειά του εις πέρας.

Κατά μία άλλη εκδοχή, ο υπηρέτης είναι ο κυριολεκτικά "ὑπό" (δηλ. κάτω από το κατάστρωμα του πλοίου) ερέτης.

Όσον αφορά το "ἐρετμόν" (κουπί), το χερούλι του λέγεται και "κώπη" = κουπί (το "ω" πολύ συχνά μετατρέπεται σε "ου", πρβλ. "κώνωψ" = κουνούπι), ενώ το κάτω πλατύ μέρος του λέγεται "πηδόν" (εξ' ου και "πηδάλιον").
                                                                   Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη

Επιδόρπιο... μετά το "δόρπον"!

Οι αρχαίοι Έλληνες διαχώριζαν τα γεύματά τους ως εξής:

• ἄριστον -> πρωί
• γεύμα
• δόρπον -> βραδινό (το κύριο γεύμα)

Και μετά το "δόρπον", ακολουθούσε το... ἐπιδόρπιον (ἐπί + δόρπον), μια λέξη που χρησιμοποιούμε ατόφια μέχρι σήμερα!

Ακόμα λέμε... "δέρκομαι"!

Το ρήμα "δέρκομαι" είναι ένα από τα πολλά που έχει η ελληνική γλώσσα για να αποδώσει την έννοια του "βλέπω". Συγκεκριμένα, σημαίνει "διαβλέπω, βλέπω καθαρά, κοιτάζω προσεκτικά".
Το χρησιμοποιούμε και σήμερα αυτό το αρχαίο ρήμα, κι ας μην το καταλαβαίνουμε...

 ...κάθε φορά που λέμε "δράκος"! Το ρήμα στον αόριστο β' χρόνο μας δίνει τον τύπο "ἔδρακον". Ο δράκος έχει ένα βασικό χαρακτηριστικό: να μην του ξεφεύγει τίποτα από την όρασή του. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε πως  στην ελληνική Μυθολογία όταν έπρεπε κάτι ή κάποιος να επιτηρηθεί ή να φυλαχθεί, η επιλογή για την φρούρηση ήταν ένας... δράκος / δράκων (βλ. Μήλα των Εσπερίδων, Χρυσόμαλλο δέρας, Ανδρομέδα κ.α. )

...κάθε φορά που λέμε "οξυδερκής"! Ο "οξυδερκής" είναι ο έξυπνος άνθρωπος. Έξυπνος, όμως, διότι παρατηρεί τα πάντα προσεκτικά και έτσι δεν ξεφεύγει τίποτα από την αντίληψή του, "δέρκεται" με "οξύ" τρόπο, έχει οξύ μυαλό, "μυαλό ξυράφι"!
Υπάρχει και το επίθετο "πανδερκής" (πᾶν + δέρκομαι) -> αυτός που παρατηρεί τα πάντα, δηλαδή αυτός που έχει πανεποπτεία.

Από αυτό το ρήμα προέρχεται και η αρχική ονομασία του ζαρκαδιού, "δορκάς". Ο παρακείμενος του ρήματος (με ενεστωτική σημασία) μας δίνει τον τύπο "δέδορκα". Το ζώο αυτό ονομάστηκε έτσι από τα μεγάλα και λαμπερά του μάτια.
                                                                                 Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη

Τί σημαίνει... "επτά" ;

Ο αριθμός 7 κρύβει στην ετυμολογία του τα πάντα περί της ουσίας του...

Η λέξη "ἑπτά" προκύπτει από την λέξη "σεπτός" ( η δασεία υποδηλώνει την ύπαρξη του "σ").
"Σεπτός" σημαίνει "ιερός, ανέγγιχτος".

Είναι όντως ιερός αυτός ο αριθμός, καθώς είναι ο μόνος μέσα στην δεκάδα ο οποίος δεν αποτελεί γινόμενο παραγόντων. Για τους Πυθαγορείους ο αριθμός 7 εθεωρείτο "ἀμήτωρ" (=χωρίς μητέρα, αγέννητος).

Θεωρείται επίσης το σύμβολο της τελειότητος γιατί είναι το άθροισμα του 3 και του 4, που εκφράζουν τα δύο τέλεια σχήματα, το ισόπλευρο τρίγωνο και το τετράγωνο.
Γενικότερα, ο αριθμός 7 συναντάται ως ιερός σε πολλούς πολιτισμούς (αρχαίοι Έλληνες, Αιγύπτιοι, Χαλδαίοι, Ασσύριοι, Βαβυλώνιοι, Φοίνικες, Ινδοί, Πέρσες, Μουσουλμάνοι, Εβραίοι) και όχι μόνο (7 Πλειάδες, 7 ἐπί Θήβας, 7 ημέρες εβδομάδος, 7 νότες, 7 φωνήεντα ελληνικής γλώσσης, 7 χρώματα της ίριδος, 7 σοφοί της αρχαιότητος, 7 θαύματα του κόσμου κ.α.)

                                                                      

Η λέξη "σεπτός" έχει διατηρηθεί και στην αγγλική γλώσσα -> επτά = seven ( τα χειλικά σύμφωνα "π,β,φ" εναλάσσονται μεταξύ τους).
Το ίδιο ισχύει και στην ιταλική γλώσσα, όπου το "επτά" είναι "sette" < σεπτός (οι Ιταλοί πρό του "t" τρέπουν το "p" σε δεύτερο "t").

                                                                     Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη

Σαρδηνία, σαρδέλλα και...σαρδόνιος!

Στην νήσο Σαρδηνία συναντάται ένα δηλητηριώδες φυτό με παράξενες ιδιότητες, η σαρδάνη.
Εφόσον καταναλωθεί, οι μύες του προσώπου συσπώνται και ο παθών κάνει μορφασμούς σαν να γελάει...με..."σαρδόνιο" γέλιο... δηλαδή ακριβώς όπως όταν γελάμε υποκριτικά ή σαρκαστικά (σαρδόνια).
Από εκεί λοιπόν και για αυτόν τον λόγο προκύπτει το επίθετο "σαρδόνιος" (γέλως).

Στο όμορφο νησί της Ιταλίας αλιευόταν επίσης κατά κόρον ένα ψάρι, η γνωστή μας σαρδέλλα.
Για τον λόγο αυτό πήρε και από εκεί την ονομασία της. Οι Άγγλοι διατήρησαν την λέξη "sardine" που κάνει ολοφάνερη την προέλευση της λέξεως.

 Η λέξη "sardella" είναι το υποκοριστικό του θηλυκού του  ιταλικού επιθέτου "sardο" (από το λατινικό "sardus" ) που σημαίνει "σαρδηνιακός/ από την Σαρδηνία".

Ενδιαφέρον παρουσιάζει ωστόσο το θέμα "σαρδ-" και από πού προκύπτει... (συνδέεται άραγε και με τις "Σάρδεις";)

* Στην Οδύσσεια του Ομήρου συναντάμε την λέξη "σαρδάνιος" : "...σαρδάνιον μάλα τοῖον" (και γέλασε με σαρδόνιο γέλιο μέσα του) , ραψ. υ, στ. 302.
Είναι η σκηνή στην οποία ένας από τους μνηστήρες, ο Κτήσιππος, πετάει υποτιμητικά ένα κομμάτι φαγητό στον Οδυσσέα. Ο Οδυσσεύς σκύβει και το αποφεύγει, γελώντας σαρδόνια μέσα του, καθώς σκοπεύει να απαντήσει αργότερα αφανίζοντας και τον Κτήσιππο και τους υπόλοιπους μνηστήρες...

                                                                         Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη

Γιατί... "οισοφάγος";

Το ρήμα "φέρω" μας δίνει στον Μέλλοντα τον τύπο "οἴσω".
Η λέξη "οισοφάγος" προκύπτει από αυτόν τον Μέλλοντα και την λέξη "φαγητό", είναι δηλαδή αυτό που ΘΑ φέρει / μεταφέρει το φαγητό.

Ἠ , αν προτιμάτε, την "φαγόν" (δωρική διάλεκτος) ή "φηγόν" (ιωνική διάλεκτος).
Η "φηγός" (fagus) είναι η οξιά, η οποία παράγει εδώδιμους καρπούς πλούσιους σε άμυλο και ελαιούχες ουσίες.

                                            

Ξακουστή είναι επίσης η "φηγός τοῦ Διός", η ιερή βελανιδιά στο μαντείο της Δωδώνης, της οποίας το θρόισμα των φύλλων συνέβαλε στην απόδοση χρησμών.                                 


Μήπως λοιπόν η λέξη "φαγητό" προέρχεται από την λέξη "φαγός"/"φηγός" καθώς ήταν το πρώτο "φαγητό" των ανθρώπων...;

                                                           Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη

"Εβάλθηκα ρε μάγκες μου να κάνω λιτανεία..."

"Λίτομαι" σημαίνει "παρακαλώ / ικετεύω" , ενώ "λιτή" είναι η ικεσία.

Η λέξη "λιτανεία" προέρχεται από τις λέξεις "λιτή" + "ἄνω" = ικεσία προς τα άνω, προς το θείον. 

Και μετά από αυτή την πληροφορία, μπορούμε να ακούσουμε με άλλο αυτί το άσμα του τεράστιου Τσιτσάνη "Η λιτανεία του μάγκα"...

"Νάσου κι ο αρχάγγελος με μια μεγάλη φούρια
απ' τα ντουμάνια τα πολλά τον έπιασε η μαστούρα

Μου λέει άκου χριστιανέ δεν είναι αμαρτία
που μπήκες μες στην εκκλησιά να κάνεις λιτανεία"

Η λαϊκή διονυσιακή λιτανεία στα αρχαία χρόνια ονομαζόταν "κῶμος".
Από εκεί προκύπτει η λέξη "κωμωδία" = κῶμος + ὠδή  (= τραγούδι, ἐκ τοῦ "ἄδω" = τραγουδώ).
Ήταν δηλαδή η πομπή προς τιμήν του θεού Διονύσου, η οποία χαρακτηριζόταν από σκωπτικούς αστεϊσμούς και εύθυμη διάθεση.

                                                                   Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη

"Ελευθερία"... η πιο όμορφη λέξη

Η λέξη "ἐλευθερία" προκύπτει "παρά τό ἐλεύθειν ὅπου ἐρᾶ τίς", δηλαδή "από το να πηγαίνει κάποιος εκεί όπου αγαπάει/επιθυμεί".
(ἐλεύθω= ἐρχομαι, πορεύομαι +  ἐρῶ= αγαπώ -> ἔρως).

"Ελευθερία" λοιπόν δεν είναι, σύμφωνα με την ετυμολογία της λέξεως, το να μην είσαι σκλάβος ή δούλος, αλλά το να πράττεις εν γένει σύμφωνα με ό,τι σου γεννά έρωτα στην ψυχή σου...
Δεν αρκεί επομένως να μην είσαι υπόδουλος για να είσαι ελεύθερος. Πρέπει να βαδίζεις σύμφωνα με ό,τι έρωτα σου προκαλεί, δηλαδή σε ενθουσιάζει, ταράζει την ψυχή σου, σε οδηγεί στην δημιουργία και στην υπέρβαση, σε συγκλονίζει... Ζώντας μία ζωή ρουτίνας και ημιμέτρων, ελεύθερος δεν είσαι...
Πόρισμα: η ελληνική γλώσσα κρύβει νοήματα και έχει και φιλοσοφικό υπόβαθρο...

Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη

Γιατί..."λωποδύτης";

Η "λώπη" στα αρχαία ελληνικά σημαίνει "ένδυμα".
                                         


"Δύω" σημαίνει "βουτώ, βυθίζω" (απ' ὀπου προέρχονται και οι λέξεις "δύτης", "κατάδυση", "δύση" κ.α.)
Ο λωποδύτης λοιπόν είναι αυτός που "βουτάει" στα ρούχα και κλέβει ό,τι υπάρχει εκεί (χρήματα, αντικείμενα κτλ).

                                         

• λώπη + δύω -> λωποδύτης.                   

                                                                                    Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη

"Περιδέραιο"...μάς λέει πού είναι η θέση του!

Το πρόσθιο μέρος του λαιμού μας ονομάζεται "δέρη" ή "δειρή" (ενώ το όπισθεν "αὐχήν" = αυχένας).

Η πρόθεση "περί" φανερώνει την κίνηση "γύρω-γύρω", όπως "περίβολος", "περίμετρος" κ.α.

Γύρω (περί) από τον λαιμό μας (την δέρη μας) τοποθετούμε το "περιδέραιον"!

                                  

Για άλλη μια φορά βλέπουμε πως η ελληνική γλώσσα φανερώνει ακριβώς την έννοια της κάθε λέξεως (σε αντίθεση με την λέξη "κολιέ" που χρησιμοποιούμε πιο συχνά, αλλά που δεν φανερώνει απολύτως τίποτα σχετικά με την ιδιότητα/ σημασία του αντικειμένου).

Μία από τις πολύ όμορφες ιστορίες της ελληνικής Μυθολογίας είναι αυτή του περιδέραιου της Αρμονίας που επιθυμούσε διακαώς η Εριφύλη...

                                            

                                                                       Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη

Γιατί... "μαγνήτης";

Ο μαγνήτης κάποτε ονομαζόταν "μαγνῆτις λίθος", δηλαδή ο λίθος ο προερχόμενος από την Μαγνησία.

Η Μαγνησία πήρε το όνομά της από τους Μάγνητες, αρχαίους Έλληνες Μακεδόνες που εγκαταστάθηκαν εκεί τον 12ο αι. π.Χ.

                                    

Στο έργο "Βίοι Φιλοσόφων" του Διογένη Λαέρτιου, στην βιογραφία του Θαλή, αναφέρεται: "ο Αριστοτέλης και ο Ιππίας λένε ότι αυτός απέδιδε ψυχή και στα άψυχα στηριζόµενος στον  µαγνήτη λίθο και το ήλεκτρον".

                                           

Στο "Περί Ψυχής" του Αριστοτέλους αναφέρεται: "αλλά και ο Θαλής,  απ’ ό,τι  µνηµονεύουν, φαίνεται να θεώρησε την ψυχή κινητική [=ως κάτι που κινεί], αν φυσικά λέει ότι ο [µαγνήτις]  λίθος έχει ψυχή επειδή κινεί τον σίδηρο".

                                                           

Στον "Τίμαιο" του Πλάτωνος τον συναντάμε και ως "λίθος Ἡρακλεία", καθώς η ελκτική του δύναμη παραλληλίζεται με την δύναμη του Ηρακλέους.

                                                                               Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη

Ἡ πόλις ἑάλω!

Το ρήμα "ἁλίσκομαι" (παθητ. του "αἱρῶ"= κυριεύω) στον αόρ. β΄ γίνεται "ἑάλων" (= κυριεύθηκα).

Από αυτό το θέμα προκύπτει η λέξη "ἅλωσις".

Έτσι, ο "ευάλωτος" είναι αυτός που κυριεύεται εύκολα (εὖ), ο "ἀνάλωτος" αυτός που δεν κυριεύεται, ενώ ο "αἰχμάλωτος" αυτός που κυριεύεται από την αιχμή δόρατος.

                                                                                               Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη

Τί σημαίνει...ποδήλατο;

Το ρήμα "ἐλαύνω" σημαίνει "σπρώχνω/ ωθώ".
Όταν "ἐλαύνω" με τους πόδες, κάνω...ποδήλατο!

Όταν ἐλαύνω με την κώπη (=κουπί) , κάνω...κωπηλασία!

Όταν ἐλαύνω παρά (δίπλα) σε άλλους...παρελαύνω!

Επίσης, από το ίδιο θέμα έχουμε τις λέξεις "έλασμα", "ελατήριο", "ἀπέλασις", που χρησιμοποιούμε και σήμερα.

Μία λέξη από το ίδιο θέμα που δεν χρησιμοποιούμε σήμερα είναι η "εἰσέλασις" (εἰς + ἐλαύνω)...
Αλλά πώς να την χρησιμοποιήσουμε, αφού "εἰσέλασις" σημαίνει την είσοδο των αθλητών που νίκησαν στους Αγώνες, για τους οποίους γκρέμιζαν και τα τείχη ώστε να εισέλθουν στην πόλη...
εμείς σήμερα δεν διατηρούμε τον θεσμό της "εἰσελάσεως", αλλά αντιθέτως τους κάνουμε βουλευτές...
                                                              Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη

Turbo όπως...τύρβη!

Η αρχαία ελληνική λέξη "τύρβη" σημαίνει "στριφογύρισμα / θόρυβο από στροβιλισμό".

Αυτή άραγε δεν είναι και η κίνηση της...τουρμπίνας...;

                                         

Από την λέξη "τύρβη" λοιπόν έχουμε τις λέξεις " turbo" και "τουρμπίνα", ενώ  χρησιμοποιούμε και το επίθετο "τυρβώδης", κυρίως σε όρους της επιστήμης της Φυσικής (π.χ. "τυρβώδης ροή"), αλλά και το ρήμα "τυρβάζω": ασχολούμαι - συναντάμε την φράση "περί άλλα τυρβάζει" (με άλλα ασχολείται) και την φράση "περί πολλά τυρβάζει" (ασχολείται επιδεικτικά).

                                            

Στην αστρονομία συναντάμε την ατμοσφαιρική τύρβη, δηλαδή την μεταβολή στο χρώμα και στην λαμπρότητα των αστέρων.

                          

Η Τύρβη ήταν και αρχαία ελληνική εορτή προς τιμήν του Διονύσου, όπου οι αρχαίοι Έλληνες χόρευαν την τυρβασία (διθυραμβικός χορός). Κρίνοντας από την ετυμολόγησή της, ίσως να βασιζόταν σε στριφογυριστές κινήσεις - στροβιλισμούς.

Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη