Σελίδες

Δευτέρα 22 Δεκεμβρίου 2014

"Επιπόλαιο με λες..."

Επιπόλαιος ονομάζεται ο "επιφανειακός" άνθρωπος, καθώς η αρχαία ελληνική λέξη ἐπιπολή σημαίνει "επιφάνεια" (ἐπί: πάνω σε + πολέω: περιφέρομαι).
Γι' αυτό τα επιφανειακά τραύματα τα ονομάζουμε "τραύματα επιπολής".

Όταν την λέξη την χρησιμοποιούμε σε γενική πτώση (τῆς ἐπιπολῆς) ως επίρρημα σημαίνει "φανερά, σαφώς". Αυτό είναι εύλογο, καθώς ό,τι είναι στην επιφάνεια είναι και φανερό, άρα, και σαφές.

"Επιπολική Γεωμετρία" ονομάζεται και η γεωμετρία που αναφέρεται στην στερεοσκοπική όραση.




"Ἐπιπολαί" είναι, επίσης, το τοπωνύμιο για μια πόλη έξω από τις Συρακούσες, την οποία αναφέρει ο Θουκυδίδης και η οποία φαίνεται να είναι πράγματι στην επιφάνεια, δηλαδή πάνω από τις άλλες πόλεις.

                                                                Ἐπιπολαί

Η Επιπολή, τέλος, ήταν η μόνη γυναίκα που έλαβε μέρος στον Τρωικό πόλεμο ντυμένη ως άντρας. Για την πράξη της αυτή λιθοβολήθηκε όταν την κατάλαβαν... Ἰσως το όνομά της φανερώνει την... επιπολαιότητά της... ή απλά το γεγονός ότι έγινε...φανερή κάποια στιγμή (ἐπιπολῆς). Ως γνωστόν, τα αρχαία ελληνικά ονόματα δεν εδίδοντο τυχαία, αλλά αντιθέτως προσδιόριζαν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ατόμου.

Ο επιπόλαιος άνθρωπος, επομένως, μπορεί να είναι... επιφανειακός... αλλά είναι και... φανερός και σαφής... Γιατί, ως γνωστόν, τα πάντα έχουν δύο όψεις.


                                         Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη



Δευτέρα 1 Δεκεμβρίου 2014

Ετυμολογία της... ετυμολογίας!

"Ἐτεός" είναι ο αληθής, ο γνήσιος.
Οι πρόγονοί μας όταν ήθελαν να πουν "αλήθεια (είναι);" έλεγαν "ἐτεόν (ἐστί);"

"Ετεόκρητες" ονομαζόντουσαν οι αληθινοί, οι γνήσιοι, οι ιθαγενείς και αυτόχθονες αρχαίοι Κρήτες.



"Ἐτάζω" σημαίνει "δοκιμάζω, ερευνώ, εξετάζω" (οδεύω, δηλαδή, προς την αλήθεια). Άλλωστε, "εξετάζω" = ἐξ + ἐτάζω.

"Ἔτυμος" είναι ο αληθής, ο γνήσιος και "ἔτυμον" το αληθές.

"Ετυμολογία", λοιπόν, είναι ο λόγος περί του ετύμου. Η ετυμολογία μας αποκαλύπτει τα αληθή γνωρίσματα και χαρακτηριστικά των πραγμάτων, των ιδεών και των ονομάτων. 

Το ζήτημα της ετυμολογίας και της ορθότητος των ονομάτων εξ-ετάζουν ο Σωκράτης, ο Κρατύλος και ο Ερμογένης στο έργο του Πλάτωνος "Κρατύλος".



Σήμερα χρησιμοποιούμε και την λέξη "ετυμηγορία" = ἔτυμος + ἀγορεύω: ομιλώ δημοσίως -> λέω δημοσίως τι είναι αλήθεια.

                                                                               Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη

Τετάρτη 22 Οκτωβρίου 2014

Δούρειος όπως... δρῦς!

Δρῦς είναι η βελανιδιά.

Από την ρίζα της λέξεως αυτής προκύπτουν:
  •  οι Δρυάδες και Αμαδρυάδες νύμφες, οι νεράιδες των δασών. 
Δρυάς

  • οι Δρυίδες, αρχαίοι Κέλτες.
  • οι Δρύοπες, πανάρχαιοι Έλληνες, απόγονοι των Πελασγών (Δρύοψ ονομαζόταν και ένας εκ των υιών του Απόλλωνος).
  • ο δρυμός, το δάσος.
  • ο δρυοκολάπτης (δρῦς + κολάπτω: σκαλίζω).

Η ίδια ρίζα, όμως, μας δίνει και την λέξη δούρειος (δουράτεος), δηλαδή "ξύλινος". Γι' αυτό ονομάστηκε και Δούρειος ἵππος αυτός του Τρωικού πολέμου, δηλαδή "ξύλινο άλογο".

Δούρειος ίππος


Ένα από τα αρχαία ελληνικά μουσικά όργανα ήταν και η πανδουρίς, την οποία μάλιστα έπαιζαν περισσότερο οι γυναίκες. Η ονομασία της σημαίνει "αυτή που είναι ολόκληρη από ξύλο" (πᾶν + δοῦρας).

Γυναίκα της αρχαίας Ελλάδος που παίζει πανδουρίδα


Από το ίδιο θέμα προκύπτει και η λέξη δόρυ, δηλαδή το "φτιαγμένο από ξύλο".

Αυτός που έφερε το δόρυ και προστάτευε τον βασιλιά στην μάχη γυρνώντας συνεχώς τριγύρω του, ονομαζόταν  δορυφόρος (δόρυ + φέρω). Κατ' επέκταση, ονομάστηκαν έτσι και οι δορυφόροι των πλανητών, καθώς κάνουν την ίδια κίνηση.

Οι δορυφόροι του πλανήτη Δία: Ιώ - Ευρώπη - Γανυμήδης - Καλλιστώ

                                                                                               Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη



Τετάρτη 1 Οκτωβρίου 2014

Κατά τον δαίμονα εαυτού

Η λέξη "δαίμων" έχει με την πάροδο των χρόνων... "δαιμονοποιηθεί", ενώ στην πραγματικότητα πρόκειται αντιθέτως για μια λέξη με πολύ θετικό εννοιολογικό περιεχόμενο, σχεδόν ιερό θα λέγαμε.

Προκύπτει από το αρχαίο ελληνικό ρήμα "δάω", που σημαίνει "μαθαίνω", "πληροφορούμαι". Από εκεί έχουμε και τις λέξεις "δι-δά-σκω", "δίδαγμα", "διδάσκαλος", "δαήμων": σοφός, αδαής: αυτός που δεν γνωρίζει.

[Δαήμων -> Δαίμων]

Η λέξη "δαίμων" έχει τέσσερις σημασίες: 1) η θεότητα
                                                                     2) η τύχη, η μοίρα, το πεπρωμένο
                                                                     3) ο φύλακας άγγελος
                                                                     4) ο σοφός, ο γνώστης, ο έμπειρος, ο "δαήμων"

Από την ετυμολόγηση και μόνο των λέξεων αναγνωρίζουμε πως... η Ψυχή και η Θεότητα... γνωρίζουν!
(Σύμφωνα με την σωκρατική θεωρία των Ιδεών, η Ψυχή έχει έμφυτη γνώση, καθώς έχει θεαθεί την Αλήθεια των Ιδεών).

"Δαίμων" είναι και το "δαιμόνιο", ως το πνεύμα κάποιου, η τύχη ή η μοίρα του, όπως προαναφέραμε, - γι'αυτό όταν αυτό έχει καλώς (εὖ), τότε είμαι ευ-δαίμων-> ευδαίμων: ευτυχής!

Από ό,τι παρατηρούμε, λοιπόν, ο δαίμων δεν είναι κάποιο στοιχειό με κερατάκια, ουρά και σατανικό βλέμμα, αλλά ό,τι πιο ιερό και αγνό θα μπορούσε να υπάρξει...



Γνωστό είναι και το δαιμόνιον του Σωκράτους, το θεϊκό κομμάτι της ψυχής του, ο προστάτης, φύλακας και καθοδηγητής του, η εσωτερική φωνή που εμπιστευόταν και όριζε ως "θεία έμπνευσή" του. Το δαιμόνιο ήταν πάντοτε αποτρεπτικό και ποτέ προτρεπτικό και τα μηνύματά του αποκωδικοποιούνταν με την ενσυναίσθηση και όχι με τις αισθήσεις. Όλοι μας έχουμε μέσα μας το ιερό μας δαιμόνιο, πόσοι όμως το αφουγκραζόμαστε και το εμπιστευόμαστε, αντί να υποτασσόμεθα στις ψευδαισθήσεις των απατηλών αισθήσεων...;



Στο μνήμα του τραγουδιστή Jim Morrison του θρυλικού συγκροτήματος The Doors αναγράφεται: "ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΔΑΙΜΟΝΑ ΕΑΥΤΟΥ". 
               

Το ερώτημα, ωστόσο, υφίσταται...: έζησε σύμφωνα με το αποτρεπτικό δαιμόνιο (που αποτρέπει από όσα δεν είναι ορθά) ή σύμφωνα με τους... δαίμονές του...; Άβυσσος η ψυχή του ανθρώπου, καθώς people are strange...


                             

                                                                                            Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη

Παρασκευή 19 Σεπτεμβρίου 2014

Ο γρίφος σχετικά με τον... "γρίφο"!

Η λέξη "γρίφος" σημαίνει το αίνιγμα, την σπαζοκεφαλιά, το καθετί που είναι περίπλοκο, δυσνόητο ή ακατανόητο.

Από πού προέκυψε, όμως, η ετυμολόγησή του...; Τι να σημαίνει άραγε...;

"Γρῖφος" ή κυρίως "γρῖπος" (τα άηχα χειλικά σύμφωνα π, β , φ εναλάσσονται) στα αρχαία ελληνικά είναι το είδος διχτύου, το μέσο αλιεύσεως (όμοιο με την τράτα), ενώ παράλληλα "γριπεύς" ονομάζεται αυτός που ράπτει τα αλιευτικά δίχτυα.

Γρῑπος = γρῖφος = καλάθι ψαρέματος.



                         

(Να σημειώσουμε σε αυτό το σημείο πως τα δίχτυα στα αρχαία ελληνικά έχουν και την ονομασία "σαγήνη", από όπου προκύπτει το ρήμα "σαγηνεύω", τυλίγω δηλαδή κάποιον "στα δίχτυα μου").

Κατ'επέκταση, λοιπόν, ονομάστηκε "γρίφος", εκτός από το δίχτυ των ψαράδων (κυριολεκτικά), καθετί το περίπλοκο (μεταφορικά). Το δίχτυ του ψαρέματος είναι περίτεχνο και είναι δύσκολο να το ξεμπερδέψεις... όπως ακριβώς  και ο γρίφος που παιδεύει τον νου μας ως προς την επίλυσή του!
                                                                                 
                                                                                      Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη



Τετάρτη 27 Αυγούστου 2014

Τί συνδέει τον "Αιθίοπα"... με την "αίθουσα";


Το ρήμα "αἴθω" σημαίνει "ζεσταίνω", "καίω" και  "λάμπω".
  • Ο "Αιθίοψ" είναι αυτός που έχει "καμένη", άρα, μαυρισμένη  όψη  ( αἴθω + ὄψ = όψη). Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός πως ο Πλίνιος αποκαλεί Αιθιοπία την Λέσβο, ενώ παράλληλα ο Ησύχιος χαρακτηριστικά αναφέρει "Αἰθίοψ, ὁ μέλας Λέσβιος" (μέλας= σκούρος).
  • Η αρχαία ελληνική λέξη για τον καύσωνα ήταν "αἶθος" (αρσενικό γένος).
                   

  • Το "αἴθριον" είναι αυτό που ζεσταίνεται και το βλέπει το φως, όπως και το "ὕπαιθρον" (ο ανοικτός χώρος). Η "ὕπαιθρος" (ὑπό + αἴθω) είναι η εξοχή, που επίσης λούζεται στο φως του ηλίου.
  • Το όνομα της μητέρας του ήρωος Θησέως, της Αίθρας, προκύπτει από το ρήμα "αἴθω". Το ίδιο και το επίθετο της θεάς Αθηνάς "αἰθυία" (ως θεότητας του υπογείου πυρός).
  • Από το ρήμα "αἴθω" προκύπτει και ο "αἰθήρ"... Σύμφωνα με τον "Κρατύλο" του Πλάτωνος η ετυμολογία του δείχνει πως "ἀεί θέει" = συνεχώς κινείται ταχέως (ἀεί: πάντα, θέω: τρέχω, κινούμαι ταχέως) - [το "ρ" στο τέλος της λέξεως υποδηλώνει την συνεχόμενη Ροή]. Σύμφωνα με την Θεογονία του Ησιόδου είχε γονείς το Έρεβος και την Νύκτα. Σύμφωνα με αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους αποτελεί την πέμπτη ουσία. Σύμφωνα με τους συγχρόνους επιστήμονες γεμίζει όλο το σύμπαν, διαπερνά κάθε ύλη και είναι η πηγή κάθε ενέργειας. Ο Αιθήρ αποτελεί ένα πολύ σημαντικό και μεγάλο κεφάλαιο, που ακόμα ερευνάται...

  • Σήμερα όταν λέμε "αίθουσα" εννοούμε το δωμάτιο, τον κλειστό χώρο (π.χ. αίθουσα διδασκαλίας, αίθουσα συνεδριάσεων κτλ). Στην αρχαία ελληνική γλώσσα η λέξη "αἴθουσα" (μετοχή -> ὁ αἴθων, ἡ αἴθουσα, τὸ αἶθον) συνοδευόταν από το ουσιαστικό "στοά". Η "αἴθουσα στοά" ήταν η ζεστή στοά, ήταν ο στεγασμένος ανοικτός χώρος εξωτερικά του οίκου, όπου άναβαν την φωτιά. 
                                                                                           Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη


Παρασκευή 8 Αυγούστου 2014

Μη μου άπτου!

Όταν κάποιος είναι εύθικτος ("μυγιάγγιχτος" όπως λέμε) ή σνομπ, συνηθίζουμε να λέμε πως είναι "μη μου άπτου"...

Τί σημαίνει, όμως, η φράση αυτή;

"Ἅπτω" σημαίνει 1) αγγίζω, 2) ανάβω.

"Μή μου ἅπτου" σημαίνει "μην με αγγίζεις" - έτσι εξηγείται, λοιπόν, γιατί το χρησιμοποιούμε για όσους θίγονται εύκολα...

                          


Η φράση εντοπίζεται στην Καινή Διαθήκη, στο Κατά Ιωάννην ευαγγέλιο, όπου ο Ιησούς μετά την ανάστασή του εμφανίζεται να λέει στην Μαρία την Μαγδαληνή, που τον ανεγνώρισε, να μην τον αγγίζει, καθώς αυτός έχει πλέον ανέβει στον Πατέρα του. 


                           
                                              Πίνακας του Αντόνιο ντα Κορρέτζιο

Με την πάροδο των χρόνων η λέξη κατέληξε να έχει αυτήν την όχι και τόσο θετική σημασία που έχει σήμερα...

Το "μη μου άπτου", ωστόσο, είναι και ένα ωραιότατο άνθος! Βασικό χαρακτηριστικό του είναι πως με ένα απαλό άγγιγμα ή με ένα ελαφρύ αεράκι τα φύλλα του μαζεύουν και γέρνουν προς τα κάτω... από το χαρακτηριστικό του αυτό πήρε και την ονομασία του!

                               
                                                     Το άνθος "μη μου άπτου"

Από το ρήμα "ἅπτω" που δεν χρησιμοποιούμε σήμερα (εκτός από την φράση αυτή) προκύπτουν οι λέξεις που χρησιμοποιούμε: αφή, επαφή (ἐπὶ + ἅπτω), απτός: χειροπιαστός, συνάπτω (σύν + ἅπτω), προσάπτω (πρός + ἅπτω), εφαπτομένη.

Όπως προανεφέρθη, όμως, "ἅπτω" σημαίνει και "ανάβω". Από εκεί προκύπτει η λέξη "αναπτήρας", αλλά και η λέξη "έξαψη" (ἐξ + ἅπτω), από το θέμα του Μέλλοντος "ἅψω": θα ανάψω.

Χρησιμοποιούμε, ακόμη, το ρήμα αυτό στην Μέση φωνή (ἅπτομαι) με το αντικείμενό του σε γενική πτώση με την έννοια "αφορά, ασχολείται", π.χ. "Έκανε μια ερώτηση που άπτεται των φιλοσοφικών της αναζητήσεων".

Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός πως το ρήμα "ὑφάπτω" (ὑπό + ἅπτω) στην ιωνική του μορφή είναι "ὑπάπτω". Σημαίνει "βάζω φωτιά από κάτω ή από χαμηλότερο σημείο" ή "ρίχνω λάδι στην φωτιά έμμεσα, παρακινώ, υποδαυλίζω".

                                                                                                Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη

Παρασκευή 28 Φεβρουαρίου 2014

Ετυμολογία με κάρτες!

Με χαρά σας ανακοινώνω την κυκλοφορία του παιδικού βιβλίου μου, "Ετυμολογία με κάρτες" από τις εκδόσεις "Οσελότος".



Πρόκειται για μία πρωτότυπη μέθοδο εκμαθήσεως ετυμολογίας για παιδιά 5-12 ετών.

Τα παιδιά μέσω ζωγραφικής, χαρτοκοπτικής και παιχνιδιού με κάρτες μαθαίνουν παράλληλα ετυμολογία, σύνθεση και παραγωγή λέξεων, καθώς και χρήσιμες πληροφορίες αρχαιολογικού, ιστορικού ή μυθολογικού ενδιαφέροντος!

Μπορείτε να το ξεφυλλίσετε εδώ:

http://issuu.com/ocelotos/docs/etymologia_me_kartes

Αγορά μέσω διαδικτύου:

http://www.ocelotos.gr/cms/el/eshop#%21/~/product/category=1998867&id=34427429

Με εκτίμηση,
Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη




Τρίτη 18 Φεβρουαρίου 2014

Τί κοινό έχουν ο Ιάσων, ο γιατρός και... το γιασεμί...;

Το ρήμα "ἰάομαι" σημαίνει "θεραπεύω, γιατρεύω".
 Στον Μέλλοντα είναι "ἰάσομαι" και στον αόριστο "ἰασάμην", από όπου προκύπτει η ρίζα "ἰασ-".

Από αυτό το ρήμα έχουμε τον "ιατρό", το  "ίαμα", τις "ιαματικές" πηγές και τα "ιαματικά" λουτρά, καθώς "ἰάονται" = θεραπεύουν.

Έχουμε, όμως,  και τα ονόματα "Ιασώ" και "Ιάσων"...
Η Ιασώ (ίαση=θεραπεία < ἰάομαι), όπως υποδεικνύει το όνομά της, ήταν αδελφή της Υγείας και θυγατέρα του θεού της Ιατρικής, του Ασκληπιού.

Γι'αυτό, άλλωστε, έχει ονομαστεί έτσι και το γνωστό νοσοκομείο.

                                                                 Ιασώ

Ο Ιάσων, παρομοίως, όπως υποδηλώνει το όνομά του...θεραπεύει.
Ποιόν θεραπεύει όμως...;
Μήπως είναι η ψυχή που αυτο-θεραπεύεται και οδηγείται μέσα από το ταξίδι της στην αυτοϊαση...;
Μήπως ξεκινώντας απλά ως μονοσάνδαλος (η ψυχή στο αρχικό της στάδιο χωρίς εμπειρίες και αρκετά εφόδια), περνώντας μέσα από τις δυσκολίες (Συμπληγάδες Πέτρες) καταφέρνει εν τέλει να κερδίσει τον θησαυρό (χρυσόμαλλο δέρας) ως νικητής και να στεφθεί βασιλιάς...; Ίσως...

                  Ο Ιάσων κατακτά το χρυσόμαλλον δέρας ενώ η Μήδεια αποκοιμίζει τον δράκοντα

Το ρήμα "ἰάομαι" έχει ονοματίσει, όμως,  και ένα μοσχομυρωδάτο και ευωδιαστό άνθος... το γιασεμί!
Η ονομασία του ήταν "ἴασμος". (ἴασμος -> ἰάσμινον -> ἰασεμί -> γιασεμί, κατά το "ἰατρός" -> γιατρός).



Και πράγματι... γνωρίζουμε περισσότερο το γιασεμί για το μεθυστικό του άρωμα. Ορίστε, ωστόσο, οι ιαματικές του ιδιότητες: καταπραϋντικές, χαλαρωτικές και αντισηπτικές. Δρα κατά της ανησυχίας, των πονοκεφάλων και της υπερέντασης. Βοηθάει στην καταπολέμηση της καταρροής και του βήχα, ενώ θεωρείται πως ενισχύει και την αυτοπεποίθηση. Βελτιώνει την πέψη και εξαλείφει τις τοξίνες. Επιταχύνει τον μεταβολισμό, βελτιώνει την κυκλοφορία του αίματος και έχει αφροδισιακή δράση. Ηρεμεί τα νεύρα και τους πονοκεφάλους, ενώ χαλαρώνει την μήτρα από τις κράμπες κατά την διάρκεια του τοκετού. Θεραπεύει φλεγμονές στα μάτια και στο δέρμα και με γαργάρες ανακουφίζει από πονόλαιμο και έλκη στο στόμα. Στην αρωματοθεραπεία καταπολεμά την κατάθλιψη, ενώ το τσάι γιασεμιού συντελεί στην απώλεια βάρους. (Πηγή: votanakaifysi.blogspot.gr)

Αρκετά ιαματικός ο ίασμος, δεν βρίσκετε...;

                                                                                    Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη

Σάββατο 8 Φεβρουαρίου 2014

Γλοιώδης αλλά... θεραπευτικός!

Σήμερα όταν λέμε την λέξη "γλοιώδης" κάνουμε συνήθως έναν μορφασμό αηδίας...
Πώς αλλιώς, εφόσον η λέξη έχει ταυτιστεί με το "λιπαρό" και "βρωμερό"!

Κι όμως...

Το επίθετο "γλοιώδης" προέρχεται από τον "γλοιό", ο οποίος είναι η παχύρρευστη και κολλώδης ουσία ή η γλοιώδης λιπαρή βρωμιά. 

Ο γλοιός στα αρχαία χρόνια ήταν το μείγμα ελαίου, σκόνης και ιδρώτα, που πράγματι ήταν παχύρρευστο.
Ποίων όμως...; Των αθλητών και, συγκεκριμένα, των παλαιστών! Η επάλειψη με έλαιο ήταν συνήθειά τους και, όταν είχαν τελειώσει την εξάσκηση στο άθλημά τους, επάνω τους υπήρχε ο γλοιός, δηλαδή ένα μείγμα του ελαίου, της σκόνης του εδάφους που είχε κολλήσει επάνω τους και του ιδρώτα τους.
Μετά το πέρας της αθλήσεώς τους, το αφαιρούσαν από επάνω τους με την στλεγγίδα



Δεν το πετούσαν όμως με αηδία, όπως θα κάναμε εμείς σήμερα... αντιθέτως! Το φυλούσαν για μελλοντική χρήση, καθώς θεωρούσαν πως είχε... θεραπευτικές ιδιότητες!

                                                         Αθλητής αφαιρεί τον γλοιό με την στλεγγίδα

Και πράγματι... ο αθλητής προκύπτει από τον άθλο. Ο ιδρώτας και ο μόχθος ενός αθλητή που πραγματοποιεί την υπέρβαση του εαυτού του είναι τω όντι ιερός. Ιερός και καθαγιασμένος μέσα από την πράξη της αθλήσεως. 

Την επόμενη φορά, λοιπόν, που θα συναντήσουμε οτιδήποτε "γλοιώδες" θα είχε ενδιαφέρον να αναλογιστούμε πως κάποτε σήμαινε και...το  βάλσαμο!

                                Αθλητές αφαιρούν τον γλοιό με την στλεγγίδα

                                                                                   Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη