Σελίδες

Παρασκευή 19 Οκτωβρίου 2012

Άλλα τα μάτια του λαγού κι άλλα της κουκουβάγιας...

Η λέξη "μάτι" προκύπτει από την αρχαία ελληνική λέξη για το μάτι "ὄμμα" (ὄμμα - ὀμμάτιον- μάτι).
Άλλωστε λέμε ακόμα "πήρα των ομματιών μου"!



Ωστόσο, εκτός από "ὄμματα" και "ὀφθαλμοί", τα μάτια λέγονται και "φάεα". Κι αυτό επειδή χρειάζονται "φάος" / "φῶς" για να δουν!
Γι' αυτό χρησιμοποιούμε και την λέξη "κατηφής" γι'αυτόν που έχει "κάτω τα φάεα", δηλαδή για τον κατσούφη!

Το μάτι (και γενικά η όψη) στην αρχαία ελληνική λέγεται και "ὤψ".
Στην γενική πτώση έχουμε: τῆς ὠπός, από όπου παίρνουμε την ρίζα "ωπ".

Δείτε πόσες λέξεις λέμε και σήμερα από αυτήν την ρίζα...

  • Κύκλωψ/ Κύκλωπας: αυτός που το μάτι του είναι κυκλικό.
  • Ευρώπη: αυτή που έχει μεγάλα μάτια (εὐρεία + ὤψ). (Οι Ευρωπαίοι κάθε φορά που λένε "Europe" λένε "μεγαλομάτα" και αναφέρονται στο ταξίδι που έκανε η Ευρώπη της ελληνικής Μυθολογίας πάνω στον λευκό ταύρο Δία!)
                      
  • Πρόσωπον: η πρόθεση "πρός" (μπροστά)  + "ὤψ".
  • Μέτωπον: η πρόθεση "μετά" + "ὤψ".
  • Παρωπίδες: η πρόθεση "παρά" (δίπλα) + "ὤψ" -> δίπλα από τα μάτια-> δεν βλέπω παρά μόνο έναν δρόμο, αυτόν μπροστά μου -> είμαι στενόμυαλος όταν έχω παρωπίδες.
  • Ἐνώπιον: η πρόθεση "ἐν" + "ὤψ" -> μπροστά στα μάτια.
  • Μυωπία: "μύω" (= κλείνω ελαφρώς τα μάτια) + "ὤψ" (όσοι έχουν μυωπία το κάνουν συχνά). 
  • Πρεσβυωπία: "πρέσβυς" (μεγάλος σε ηλικία) + "ὤψ" (πρόκειται για πάθηση των ματιών που εμφανίζεται σε μεγαλύτερες ηλικίες).



Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη

Πέμπτη 18 Οκτωβρίου 2012

Γιατί λέμε "νερό" το ὕδωρ...;

Το ρήμα "νάω" σημαίνει "κυλάω".

Από αυτό προκύπτουν οι λέξεις "νᾶμα" (πηγή, τρεχούμενο νερό, ρυάκι) και οι "Ναϊάδες" νύμφες, οι νύμφες των τρεχούμενων υδάτων.



Προκύπτει όμως και το επίθετο "νηρόν" / "νεαρόν" (κυρίως στα Βυζαντινά χρόνια) που σημαίνει "αυτό που κυλάει".
Την φράση, λοιπόν, "νεαρόν ὕδωρ" την χρησιμοποιούσαν πολύ συχνά.
Και με την πάροδο του χρόνου επεκράτησε μόνο η λέξη "νερό" -  (νηρόν / νεαρόν/ νερόν ὕδωρ -> νερό).


Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη


Τετάρτη 10 Οκτωβρίου 2012

Γιατί λέμε "κρασί" τον οίνο;

Το κρασί ονομάζεται "οίνος".
Πώς καταλήξαμε όμως να τον λέμε "κρασί";



Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν κρασί πολύ πιο δυνατό από το σύγχρονο. Επειδή ήταν και της φιλοσοφίας "μέτρον ἄριστον" συνήθιζαν να το ανακατεύουν με νερό, ώστε να μην τους μεθάει και να το απολαμβάνουν σιγά -σιγά.
Το ρήμα που σημαίνει "ανακατεύω" στα αρχαία είναι το "κεράννυμι".
Η μετοχή του Παρακειμένου μας δίνει τον τύπο "κε-κρα-μένος" (αυτός που έχει ανακατευθεί), ενώ το ουσιαστικό που παράγεται είναι η "κρᾶ-σις". 

Από την φράση "κρᾶσις οἴνου" μας απέμεινε λοιπόν η λέξη "κρασί"...


Η ελληνική γλώσσα, ωστόσο, είναι τόσο πλούσια, ώστε για κάθε ιδιαίτερο "ανακατεύω" έχει και διαφορετική λέξη.

Δηλαδή: "κεράννυμι"= ανακατεύω υγρό με υγρό.
               "φύρομαι" = ανακατεύω υγρό με στερεό (π.χ. "αιμόφυρτος").
               "μίγνυμι" = ανακατεύω στερεό με στερεό (π.χ. "μίγμα").

Ας πούμε, λοιπόν, πριν υψώσουμε τα ποτήρια με το κρασάκι μας, "εὐοῖ εὐάν!", όπως έλεγαν οι πρόγονοί μας... είναι άλλωστε το επιφώνημα από το οποίο προκύπτει το..."εβίβα"! 

                                                              Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη

Shake your... πυγήν!

Η "πυγή" στα αρχαία ελληνικά σημαίνει "γλουτοί", "οπίσθια".

Θα μου πείτε: "και τι μας νοιάζει, δεν το λέμε πια!"
Κι όμως... το λέτε! Κάθε φορά που αναφέρεσθε σε ένα ζωάκι που λάμπει το... ποπουδάκι του (η πυγή του)!
Ναι, την "πυγολαμπίδα"! (πυγή + λάμπω)


Επίσης, η γυναίκα η οποία ήταν η femme fatale της εποχής και στόλιζε και κουνούσε την πυγή της πέρα-δώθε ονομαζόταν "πυγοστόλος"...

                                      "Η Λήδα και ο κύκνος" 3ος αι. π.Χ. - Παλαίπαφος, Κύπρος

Αν η Μόνικα Μπελούτσι μεταφερόταν με μηχανή του χρόνου στην αρχαία Ελλάδα, σίγουρα θα της φώναζαν καθώς θα περνούσε: " Ὦ, πυγοστόλε γύναι!"

Η Καλλίπυγος Αφροδίτη   


                                                                           Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη