Τί συνδέει τον "Αιθίοπα"... με την "αίθουσα";

Το ρήμα "αἴθω" σημαίνει "ζεσταίνω", "καίω" και  "λάμπω".

• Ο "Αιθίοψ" είναι αυτός που έχει "καμένη", άρα, μαυρισμένη  όψη  ( αἴθω + ὄψ = όψη). Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός πως ο Πλίνιος αποκαλεί Αιθιοπία την Λέσβο, ενώ παράλληλα ο Ησύχιος χαρακτηριστικά αναφέρει "Αἰθίοψ, ὁ μέλας Λέσβιος" (μέλας= σκούρος).

• Η αρχαία ελληνική λέξη για τον καύσωνα ήταν "αἶθος" (αρσενικό γένος).

                   

• Το "αἴθριον" είναι αυτό που ζεσταίνεται και το βλέπει το φως, όπως και το "ὕπαιθρον" (ο ανοικτός χώρος). Η "ὕπαιθρος" (ὑπό + αἴθω) είναι η εξοχή, που επίσης λούζεται στο φως του ηλίου.

• Το όνομα της μητέρας του ήρωος Θησέως, της Αίθρας, προκύπτει από το ρήμα "αἴθω". Το ίδιο και το επίθετο της θεάς Αθηνάς "αἰθυία" (ως θεότητας του υπογείου πυρός).
• Από το ρήμα "αἴθω" προκύπτει και ο "αἰθήρ"... Σύμφωνα με τον "Κρατύλο" του Πλάτωνος η ετυμολογία του δείχνει πως "ἀεί θέει" = συνεχώς κινείται ταχέως (ἀεί: πάντα, θέω: τρέχω, κινούμαι ταχέως) - [το "ρ" στο τέλος της λέξεως υποδηλώνει την συνεχόμενη Ροή]. Σύμφωνα με την Θεογονία του Ησιόδου είχε γονείς το Έρεβος και την Νύκτα. Σύμφωνα με αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους αποτελεί την πέμπτη ουσία. Σύμφωνα με τους συγχρόνους επιστήμονες γεμίζει όλο το σύμπαν, διαπερνά κάθε ύλη και είναι η πηγή κάθε ενέργειας. Ο Αιθήρ αποτελεί ένα πολύ σημαντικό και μεγάλο κεφάλαιο, που ακόμα ερευνάται...

• Σήμερα όταν λέμε "αίθουσα" εννοούμε το δωμάτιο, τον κλειστό χώρο (π.χ. αίθουσα διδασκαλίας, αίθουσα συνεδριάσεων κτλ). Στην αρχαία ελληνική γλώσσα η λέξη "αἴθουσα" (μετοχή -> ὁ αἴθων, ἡ αἴθουσα, τὸ αἶθον) συνοδευόταν από το ουσιαστικό "στοά". Η "αἴθουσα στοά" ήταν η ζεστή στοά, ήταν ο στεγασμένος ανοικτός χώρος εξωτερικά του οίκου, όπου άναβαν την φωτιά. 

                                                                                           Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη

Μη μου άπτου!

Όταν κάποιος είναι εύθικτος ("μυγιάγγιχτος" όπως λέμε) ή σνομπ, συνηθίζουμε να λέμε πως είναι "μη μου άπτου"...

Τί σημαίνει, όμως, η φράση αυτή;

"Ἅπτω" σημαίνει 1) αγγίζω, 2) ανάβω.

"Μή μου ἅπτου" σημαίνει "μην με αγγίζεις" - έτσι εξηγείται, λοιπόν, γιατί το χρησιμοποιούμε για όσους θίγονται εύκολα...

                          

Η φράση εντοπίζεται στην Καινή Διαθήκη, στο Κατά Ιωάννην ευαγγέλιο, όπου ο Ιησούς μετά την ανάστασή του εμφανίζεται να λέει στην Μαρία την Μαγδαληνή, που τον ανεγνώρισε, να μην τον αγγίζει, καθώς αυτός έχει πλέον ανέβει στον Πατέρα του. 

                           

                                              Πίνακας του Αντόνιο ντα Κορρέτζιο

Με την πάροδο των χρόνων η λέξη κατέληξε να έχει αυτήν την όχι και τόσο θετική σημασία που έχει σήμερα...

Το "μη μου άπτου", ωστόσο, είναι και ένα ωραιότατο άνθος! Βασικό χαρακτηριστικό του είναι πως με ένα απαλό άγγιγμα ή με ένα ελαφρύ αεράκι τα φύλλα του μαζεύουν και γέρνουν προς τα κάτω... από το χαρακτηριστικό του αυτό πήρε και την ονομασία του!

                               

                                                     Το άνθος "μη μου άπτου"

Από το ρήμα "ἅπτω" που δεν χρησιμοποιούμε σήμερα (εκτός από την φράση αυτή) προκύπτουν οι λέξεις που χρησιμοποιούμε: αφή, επαφή (ἐπὶ + ἅπτω), απτός: χειροπιαστός, συνάπτω (σύν + ἅπτω), προσάπτω (πρός + ἅπτω), εφαπτομένη.

Όπως προανεφέρθη, όμως, "ἅπτω" σημαίνει και "ανάβω". Από εκεί προκύπτει η λέξη "αναπτήρας", αλλά και η λέξη "έξαψη" (ἐξ + ἅπτω), από το θέμα του Μέλλοντος "ἅψω": θα ανάψω.

Χρησιμοποιούμε, ακόμη, το ρήμα αυτό στην Μέση φωνή (ἅπτομαι) με το αντικείμενό του σε γενική πτώση με την έννοια "αφορά, ασχολείται", π.χ. "Έκανε μια ερώτηση που άπτεται των φιλοσοφικών της αναζητήσεων".

Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός πως το ρήμα "ὑφάπτω" (ὑπό + ἅπτω) στην ιωνική του μορφή είναι "ὑπάπτω". Σημαίνει "βάζω φωτιά από κάτω ή από χαμηλότερο σημείο" ή "ρίχνω λάδι στην φωτιά έμμεσα, παρακινώ, υποδαυλίζω".

                                                                                                Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη

Ετυμολογία με κάρτες!

Με χαρά σας ανακοινώνω την κυκλοφορία του παιδικού βιβλίου μου, "Ετυμολογία με κάρτες" από τις εκδόσεις "Οσελότος".

Πρόκειται για μία πρωτότυπη μέθοδο εκμαθήσεως ετυμολογίας για παιδιά 5-12 ετών.

Τα παιδιά μέσω ζωγραφικής, χαρτοκοπτικής και παιχνιδιού με κάρτες μαθαίνουν παράλληλα ετυμολογία, σύνθεση και παραγωγή λέξεων, καθώς και χρήσιμες πληροφορίες αρχαιολογικού, ιστορικού ή μυθολογικού ενδιαφέροντος!

Μπορείτε να το ξεφυλλίσετε εδώ:

http://issuu.com/ocelotos/docs/etymologia_me_kartes

Αγορά μέσω διαδικτύου:

http://www.ocelotos.gr/cms/el/eshop#%21/~/product/category=1998867&id=34427429

Με εκτίμηση,
Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη

Τί κοινό έχουν ο Ιάσων, ο γιατρός και... το γιασεμί...;

Το ρήμα "ἰάομαι" σημαίνει "θεραπεύω, γιατρεύω".
 Στον Μέλλοντα είναι "ἰάσομαι" και στον αόριστο "ἰασάμην", από όπου προκύπτει η ρίζα "ἰασ-".

Από αυτό το ρήμα έχουμε τον "ιατρό", το  "ίαμα", τις "ιαματικές" πηγές και τα "ιαματικά" λουτρά, καθώς "ἰάονται" = θεραπεύουν.

Έχουμε, όμως,  και τα ονόματα "Ιασώ" και "Ιάσων"...
Η Ιασώ (ίαση=θεραπεία < ἰάομαι), όπως υποδεικνύει το όνομά της, ήταν αδελφή της Υγείας και θυγατέρα του θεού της Ιατρικής, του Ασκληπιού.

Γι'αυτό, άλλωστε, έχει ονομαστεί έτσι και το γνωστό νοσοκομείο.

                                                                 Ιασώ

Ο Ιάσων, παρομοίως, όπως υποδηλώνει το όνομά του...θεραπεύει.
Ποιόν θεραπεύει όμως...;
Μήπως είναι η ψυχή που αυτο-θεραπεύεται και οδηγείται μέσα από το ταξίδι της στην αυτοϊαση...;
Μήπως ξεκινώντας απλά ως μονοσάνδαλος (η ψυχή στο αρχικό της στάδιο χωρίς εμπειρίες και αρκετά εφόδια), περνώντας μέσα από τις δυσκολίες (Συμπληγάδες Πέτρες) καταφέρνει εν τέλει να κερδίσει τον θησαυρό (χρυσόμαλλο δέρας) ως νικητής και να στεφθεί βασιλιάς...; Ίσως...

                  Ο Ιάσων κατακτά το χρυσόμαλλον δέρας ενώ η Μήδεια αποκοιμίζει τον δράκοντα

Το ρήμα "ἰάομαι" έχει ονοματίσει, όμως,  και ένα μοσχομυρωδάτο και ευωδιαστό άνθος... το γιασεμί!
Η ονομασία του ήταν "ἴασμος". (ἴασμος -> ἰάσμινον -> ἰασεμί -> γιασεμί, κατά το "ἰατρός" -> γιατρός).

Και πράγματι... γνωρίζουμε περισσότερο το γιασεμί για το μεθυστικό του άρωμα. Ορίστε, ωστόσο, οι ιαματικές του ιδιότητες: καταπραϋντικές, χαλαρωτικές και αντισηπτικές. Δρα κατά της ανησυχίας, των πονοκεφάλων και της υπερέντασης. Βοηθάει στην καταπολέμηση της καταρροής και του βήχα, ενώ θεωρείται πως ενισχύει και την αυτοπεποίθηση. Βελτιώνει την πέψη και εξαλείφει τις τοξίνες. Επιταχύνει τον μεταβολισμό, βελτιώνει την κυκλοφορία του αίματος και έχει αφροδισιακή δράση. Ηρεμεί τα νεύρα και τους πονοκεφάλους, ενώ χαλαρώνει την μήτρα από τις κράμπες κατά την διάρκεια του τοκετού. Θεραπεύει φλεγμονές στα μάτια και στο δέρμα και με γαργάρες ανακουφίζει από πονόλαιμο και έλκη στο στόμα. Στην αρωματοθεραπεία καταπολεμά την κατάθλιψη, ενώ το τσάι γιασεμιού συντελεί στην απώλεια βάρους. (Πηγή: votanakaifysi.blogspot.gr)

Αρκετά ιαματικός ο ίασμος, δεν βρίσκετε...;

                                                                                    Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη

Γλοιώδης αλλά... θεραπευτικός!

Σήμερα όταν λέμε την λέξη "γλοιώδης" κάνουμε συνήθως έναν μορφασμό αηδίας...

Πώς αλλιώς, εφόσον η λέξη έχει ταυτιστεί με το "λιπαρό" και "βρωμερό"!

Κι όμως...

Το επίθετο "γλοιώδης" προέρχεται από τον "γλοιό", ο οποίος είναι η παχύρρευστη και κολλώδης ουσία ή η γλοιώδης λιπαρή βρωμιά. 

Ο γλοιός στα αρχαία χρόνια ήταν το μείγμα ελαίου, σκόνης και ιδρώτα, που πράγματι ήταν παχύρρευστο.

Ποίων όμως...; Των αθλητών και, συγκεκριμένα, των παλαιστών! Η επάλειψη με έλαιο ήταν συνήθειά τους και, όταν είχαν τελειώσει την εξάσκηση στο άθλημά τους, επάνω τους υπήρχε ο γλοιός, δηλαδή ένα μείγμα του ελαίου, της σκόνης του εδάφους που είχε κολλήσει επάνω τους και του ιδρώτα τους.

Μετά το πέρας της αθλήσεώς τους, το αφαιρούσαν από επάνω τους με την στλεγγίδα. 

Δεν το πετούσαν όμως με αηδία, όπως θα κάναμε εμείς σήμερα... αντιθέτως! Το φυλούσαν για μελλοντική χρήση, καθώς θεωρούσαν πως είχε... θεραπευτικές ιδιότητες!

                                                         Αθλητής αφαιρεί τον γλοιό με την στλεγγίδα

Και πράγματι... ο αθλητής προκύπτει από τον άθλο. Ο ιδρώτας και ο μόχθος ενός αθλητή που πραγματοποιεί την υπέρβαση του εαυτού του είναι τω όντι ιερός. Ιερός και καθαγιασμένος μέσα από την πράξη της αθλήσεως. 

Την επόμενη φορά, λοιπόν, που θα συναντήσουμε οτιδήποτε "γλοιώδες" θα είχε ενδιαφέρον να αναλογιστούμε πως κάποτε σήμαινε και...το  βάλσαμο!

                                Αθλητές αφαιρούν τον γλοιό με την στλεγγίδα

                                                                                   Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη

Βυσσός... και άβυσσος!

Η αρχαία ελληνική λέξη "βυσσός" σημαίνει βυθός... Αν προσθέσουμε στην λέξη το "α" το στερητικό, προκύπτει η λέξη... "άβυσσος"! Η άβυσσος είναι αυτή η οποία δεν έχει βυθό, δεν έχει τέρμα, είναι χωρίς τέλος, χαοτική στο βάθος της... Τρομακτικό αν σκεφτεί κανείς πως την συγκρίνουν με "της γυναίκας την καρδιά"...

Από την λέξη βυσσός προκύπτει και η λέξη "βυσσοδομώ" = δομώ σκέψεις στο βάθος του μυαλού μου, αλλά και η λέξη "αβυσσαλέος" = αυτός που έχει μεγάλο βάθος.

Και όπως είπε και ο τεράστιος Νίτσε... "Όποιος παλεύει με τέρατα, πρέπει να προσέξει να μη γίνει τέρας... Κι όταν κοιτάς πολλή ώρα μέσα σε μια άβυσσο, κοιτάει και η άβυσσος μέσα σε σένα..." (Γνωμικά και ιντερμέδια)

"Ο άνθρωπος είναι ένα σχοινί τεντωμένο ανάμεσα στο ζώο και στον Υπεράνθρωπο - ένα σχοινί πάνω από μια άβυσσο." (Τάδε έφη Ζαρατούστρα)

                                                                               Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη

Στον ίσκιο...

Ο Βουκεφάλας,το αριστοκρατικό άλογο του Μ. Αλεξάνδρου, τρόμαζε όταν έβλεπε τον ίσκιο του και πετούσε κάτω τους επίδοξους αναβάτες του... Ο Μέγας Αλέξανδρος, αν και νεαρός, ήταν ο μόνος που το κατάλαβε αυτό και κατόρθωσε να τον ιππεύσει.

Ο λαός χρησιμοποιεί, επίσης, την φράση "τον πλάκωσε ο ίσκιος του" για τις περιπτώσεις που στον ύπνο μας γινόμαστε μάρτυρες του φαινομένου της Μόρας. Επιπροσθέτως, η φράση "φοβάται και τον ίσκιο του" χρησιμοποιείται αναφερόμενη στους δειλούς ανθρώπους.

Καθετί που υπάρχει στον κόσμο έχει και τον ίσκιο του, εφόσον υπάρχει κάποια πηγή φωτός σε κατάλληλη κλίση απέναντί του.

Ο αγαπημένος Λούκυ Λουκ, μάλιστα,  ήταν ικανός να πυροβολεί πιο γρήγορα ακόμη και από τον ίσκιο του!

Από πού προέκυψαν όμως οι λέξεις "ίσκιος" και "σκιά"...;

Η λέξη "ίσκιος" προκύπτει από το ρήμα "ἴσκω", το οποίο σημαίνει: "εξομοιώ, κάνω κάτι ίδιο με κάτι άλλο". 

Εύλογο , λοιπόν, πώς ο ίσκιος μας υποδηλώνει "αυτό που μας μοιάζει"... 

Αξιοσημείωτο είναι, επίσης, πως η κατάληξη "-ίσκος" των υποκοριστικών (αστερίσκος, ουρανίσκος, πυργίσκος κ.α.) υποδηλώνει στην πραγματικότητα το "όμοιο, σε μικρότερη κλίμακα".

                                                                      Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη