Σαρδηνία, σαρδέλλα και...σαρδόνιος!

Στην νήσο Σαρδηνία συναντάται ένα δηλητηριώδες φυτό με παράξενες ιδιότητες, η σαρδάνη.
Εφόσον καταναλωθεί, οι μύες του προσώπου συσπώνται και ο παθών κάνει μορφασμούς σαν να γελάει...με..."σαρδόνιο" γέλιο... δηλαδή ακριβώς όπως όταν γελάμε υποκριτικά ή σαρκαστικά (σαρδόνια).
Από εκεί λοιπόν και για αυτόν τον λόγο προκύπτει το επίθετο "σαρδόνιος" (γέλως).

Στο όμορφο νησί της Ιταλίας αλιευόταν επίσης κατά κόρον ένα ψάρι, η γνωστή μας σαρδέλλα.
Για τον λόγο αυτό πήρε και από εκεί την ονομασία της. Οι Άγγλοι διατήρησαν την λέξη "sardine" που κάνει ολοφάνερη την προέλευση της λέξεως.

 Η λέξη "sardella" είναι το υποκοριστικό του θηλυκού του  ιταλικού επιθέτου "sardο" (από το λατινικό "sardus" ) που σημαίνει "σαρδηνιακός/ από την Σαρδηνία".

Ενδιαφέρον παρουσιάζει ωστόσο το θέμα "σαρδ-" και από πού προκύπτει... (συνδέεται άραγε και με τις "Σάρδεις";)

* Στην Οδύσσεια του Ομήρου συναντάμε την λέξη "σαρδάνιος" : "...σαρδάνιον μάλα τοῖον" (και γέλασε με σαρδόνιο γέλιο μέσα του) , ραψ. υ, στ. 302.
Είναι η σκηνή στην οποία ένας από τους μνηστήρες, ο Κτήσιππος, πετάει υποτιμητικά ένα κομμάτι φαγητό στον Οδυσσέα. Ο Οδυσσεύς σκύβει και το αποφεύγει, γελώντας σαρδόνια μέσα του, καθώς σκοπεύει να απαντήσει αργότερα αφανίζοντας και τον Κτήσιππο και τους υπόλοιπους μνηστήρες...

                                                                         Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη

Γιατί... "οισοφάγος";

Το ρήμα "φέρω" μας δίνει στον Μέλλοντα τον τύπο "οἴσω".
Η λέξη "οισοφάγος" προκύπτει από αυτόν τον Μέλλοντα και την λέξη "φαγητό", είναι δηλαδή αυτό που ΘΑ φέρει / μεταφέρει το φαγητό.

Ἠ , αν προτιμάτε, την "φαγόν" (δωρική διάλεκτος) ή "φηγόν" (ιωνική διάλεκτος).
Η "φηγός" (fagus) είναι η οξιά, η οποία παράγει εδώδιμους καρπούς πλούσιους σε άμυλο και ελαιούχες ουσίες.

                                            

Ξακουστή είναι επίσης η "φηγός τοῦ Διός", η ιερή βελανιδιά στο μαντείο της Δωδώνης, της οποίας το θρόισμα των φύλλων συνέβαλε στην απόδοση χρησμών.                                 


Μήπως λοιπόν η λέξη "φαγητό" προέρχεται από την λέξη "φαγός"/"φηγός" καθώς ήταν το πρώτο "φαγητό" των ανθρώπων...;

                                                           Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη

"Εβάλθηκα ρε μάγκες μου να κάνω λιτανεία..."

"Λίτομαι" σημαίνει "παρακαλώ / ικετεύω" , ενώ "λιτή" είναι η ικεσία.

Η λέξη "λιτανεία" προέρχεται από τις λέξεις "λιτή" + "ἄνω" = ικεσία προς τα άνω, προς το θείον. 

Και μετά από αυτή την πληροφορία, μπορούμε να ακούσουμε με άλλο αυτί το άσμα του τεράστιου Τσιτσάνη "Η λιτανεία του μάγκα"...

"Νάσου κι ο αρχάγγελος με μια μεγάλη φούρια
απ' τα ντουμάνια τα πολλά τον έπιασε η μαστούρα

Μου λέει άκου χριστιανέ δεν είναι αμαρτία
που μπήκες μες στην εκκλησιά να κάνεις λιτανεία"

Η λαϊκή διονυσιακή λιτανεία στα αρχαία χρόνια ονομαζόταν "κῶμος".
Από εκεί προκύπτει η λέξη "κωμωδία" = κῶμος + ὠδή  (= τραγούδι, ἐκ τοῦ "ἄδω" = τραγουδώ).
Ήταν δηλαδή η πομπή προς τιμήν του θεού Διονύσου, η οποία χαρακτηριζόταν από σκωπτικούς αστεϊσμούς και εύθυμη διάθεση.

                                                                   Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη

"Ελευθερία"... η πιο όμορφη λέξη

Η λέξη "ἐλευθερία" προκύπτει "παρά τό ἐλεύθειν ὅπου ἐρᾶ τίς", δηλαδή "από το να πηγαίνει κάποιος εκεί όπου αγαπάει/επιθυμεί".
(ἐλεύθω= ἐρχομαι, πορεύομαι +  ἐρῶ= αγαπώ -> ἔρως).

"Ελευθερία" λοιπόν δεν είναι, σύμφωνα με την ετυμολογία της λέξεως, το να μην είσαι σκλάβος ή δούλος, αλλά το να πράττεις εν γένει σύμφωνα με ό,τι σου γεννά έρωτα στην ψυχή σου...
Δεν αρκεί επομένως να μην είσαι υπόδουλος για να είσαι ελεύθερος. Πρέπει να βαδίζεις σύμφωνα με ό,τι έρωτα σου προκαλεί, δηλαδή σε ενθουσιάζει, ταράζει την ψυχή σου, σε οδηγεί στην δημιουργία και στην υπέρβαση, σε συγκλονίζει... Ζώντας μία ζωή ρουτίνας και ημιμέτρων, ελεύθερος δεν είσαι...
Πόρισμα: η ελληνική γλώσσα κρύβει νοήματα και έχει και φιλοσοφικό υπόβαθρο...

Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη

Γιατί..."λωποδύτης";

Η "λώπη" στα αρχαία ελληνικά σημαίνει "ένδυμα".
                                         


"Δύω" σημαίνει "βουτώ, βυθίζω" (απ' ὀπου προέρχονται και οι λέξεις "δύτης", "κατάδυση", "δύση" κ.α.)
Ο λωποδύτης λοιπόν είναι αυτός που "βουτάει" στα ρούχα και κλέβει ό,τι υπάρχει εκεί (χρήματα, αντικείμενα κτλ).

                                         

• λώπη + δύω -> λωποδύτης.                   

                                                                                    Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη

"Περιδέραιο"...μάς λέει πού είναι η θέση του!

Το πρόσθιο μέρος του λαιμού μας ονομάζεται "δέρη" ή "δειρή" (ενώ το όπισθεν "αὐχήν" = αυχένας).

Η πρόθεση "περί" φανερώνει την κίνηση "γύρω-γύρω", όπως "περίβολος", "περίμετρος" κ.α.

Γύρω (περί) από τον λαιμό μας (την δέρη μας) τοποθετούμε το "περιδέραιον"!

                                  

Για άλλη μια φορά βλέπουμε πως η ελληνική γλώσσα φανερώνει ακριβώς την έννοια της κάθε λέξεως (σε αντίθεση με την λέξη "κολιέ" που χρησιμοποιούμε πιο συχνά, αλλά που δεν φανερώνει απολύτως τίποτα σχετικά με την ιδιότητα/ σημασία του αντικειμένου).

Μία από τις πολύ όμορφες ιστορίες της ελληνικής Μυθολογίας είναι αυτή του περιδέραιου της Αρμονίας που επιθυμούσε διακαώς η Εριφύλη...

                                            

                                                                       Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη

Γιατί... "μαγνήτης";

Ο μαγνήτης κάποτε ονομαζόταν "μαγνῆτις λίθος", δηλαδή ο λίθος ο προερχόμενος από την Μαγνησία.

Η Μαγνησία πήρε το όνομά της από τους Μάγνητες, αρχαίους Έλληνες Μακεδόνες που εγκαταστάθηκαν εκεί τον 12ο αι. π.Χ.

                                    

Στο έργο "Βίοι Φιλοσόφων" του Διογένη Λαέρτιου, στην βιογραφία του Θαλή, αναφέρεται: "ο Αριστοτέλης και ο Ιππίας λένε ότι αυτός απέδιδε ψυχή και στα άψυχα στηριζόµενος στον  µαγνήτη λίθο και το ήλεκτρον".

                                           

Στο "Περί Ψυχής" του Αριστοτέλους αναφέρεται: "αλλά και ο Θαλής,  απ’ ό,τι  µνηµονεύουν, φαίνεται να θεώρησε την ψυχή κινητική [=ως κάτι που κινεί], αν φυσικά λέει ότι ο [µαγνήτις]  λίθος έχει ψυχή επειδή κινεί τον σίδηρο".

                                                           

Στον "Τίμαιο" του Πλάτωνος τον συναντάμε και ως "λίθος Ἡρακλεία", καθώς η ελκτική του δύναμη παραλληλίζεται με την δύναμη του Ηρακλέους.

                                                                               Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη