Μισγάγκεια

 Μισγάγκεια, μια πανέμορφη, ιδιαίτερη λέξη...

Η μισγάγκεια ως λέξη πρωτοσυναντάται στην "Ιλιάδα" του Ομήρου (Δ, 453):

"ὠς δ' ὄτε χείμαρροι ποταμοὶ... ἐς μισγάγκειαν συμβάλλετον ὄβριμον ὕδωρ..."

(όπως όταν χείμαρροι ποταμοί σε κοιλάδα συμβάλλουν το ορμητικό ύδωρ...)

Η λέξη προκύπτει από το ρήμα "μίσγω": μίγνυμι, ανακατεύω (πρβλ. "σμίγω") και το ουσιαστικό "ἄγκος": κοιλάδα/ κάτι που παρουσιάζει κλίση ή καμπή και σημαίνει "τον τόπο, όπου οι χαράδρες των βουνών συναντιούνται και πέφτουν μέσα του τα νερά από τα ρεύματα των ποταμών".

Ο Όμηρος, λοιπόν, στο συγκεκριμένο απόσπασμα, σε μια από τις ξακουστές παρομοιώσεις του, παρομοιάζει τους πολεμιστές που σμίγουν και αλαλάζουν στη μάχη, με τους ποταμούς που ορμητικοί σμίγουν στη μισγάγκεια και ακούγονται από μακριά από κάποιον ποιμένα. 

Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η διαπίστωση πως η θεματική ρίζα "ἀγκ-" εντοπίζεται και σε άλλες λέξεις (εκτός από την λέξη "ἄγκος"), που παραπέμπουν σε "κάτι που παρουσιάζει κλίση ή καμπή", όπως στις λέξεις "ἀγκάλη", "ἄγκιστρον", "ἀγκύλη", "ἄγκυρα", "ἀγκών". 
Επομένως, όταν βλέπουμε αυτή την ρίζα λέξεων, στην ουσία βλέπουμε... σχήμα!

Τέλος, να αναφέρουμε πως υπάρχει και ένα φυτό με το όνομα "Μισγάγκεια" η Απερινόητη, ο γνωστός μας μιγκές. 

(*Απερινόητος: αυτός που δεν μπορεί να γίνει κατανοητός με την ανθρώπινη λογική.)

                                                      Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη 

Από την Γραμμική Β'...στο "parsley"!

Περί "μαϊντανού" ο λόγος...

Η ονομασία του μαϊντανού είναι "πετροσέλινο" (αλλιώς το βρίσκουμε και ως μακεδονήσιο ή και περσίμουλο).

Ας παρακολουθήσουμε, όμως, την ιστορία της λέξεως, η οποία παρουσιάζει ενδιαφέρον...:

Στην Γραμμική Β' γραφή το "σέλινο" είναι "σε - ρι - νο" (ίδιο με την σημερινή λέξη δηλαδή, καθώς τα "λ" και "ρ" εναλλάσσονται (π.χ. λέμε "αδελφός" και "αδερφός").

Εκ των "πέτρα" και "σέλινον" έχουμε , λοιπόν, το "πετροσέλινον".

Αυτή η λέξη πέρασε στα Λατινικά ως "petroselinum" και στα Μεσαιωνικά Λατινικά μετετράπη σε "petrosilium".

Στα παλαιά Γαλλικά έγινε "peresil" και στα παλαιά Αγγλικά "petersilie" (έτσι είναι και στα Γερμανικά σήμερα ο "μαϊντανός").

Η συγχὠνευση αυτών των δύο λέξεων έδωσε την σύγχρονη αγγλική λέξη για τον μαϊντανό, που είναι "parsley".

Στην αρχαία Ελλάδα τον χρησιμοποιούσαν σαν διακοσμητικό στους τάφους και ήταν συνδεδεμένος με τον θάνατο του μικρού Οφέλτη, γιου του βασιλιά της Νεμέας Λυκούργου.

Ένας χρησμός έλεγε πως δεν έπρεπε να ακουμπήσει την γη μέχρι να περπατήσει. Έτσι, η τροφός του η Υψιπύλη, τον μετέφερε πάντα μέσα σε ένα καλάθι. Μια μέρα, όμως, όταν την συνάντησαν διψασμένοι στρατιώτες (οι Επτά επί Θήβας) για να τους υποδείξει μια πηγή, ξεχάστηκε και τον ακούμπησε σε έναν θάμνο με αγριοσέλινα, από όπου βγήκε ένα φίδι, τον δάγκωσε και τον σκότωσε.

Από τότε ιδρύθηκαν προς τιμήν του τα Νέμεα, οι αθλητικοί αγώνες της Νεμέας, όπου ο κότινος ήταν από αγριοσέλινο και όπου οι Ελλανοδίκες φορούσαν πένθιμο ένδυμα.

https://www.youtube.com/watch?v=7o-XjPe61Qg

                                                               Αρχαίο στάδιο Νεμέας

                                                                                                     Ελένη-Ωρείθυια Κουλιζάκη

Το "στυππεῖον" που έγινε... STOP!

Το στυππεῖον (και στύππη μεταγενέστερα) είναι η χοντρή ίνα από λινάρι, η οποία είναι λίαν απορροφητική, το λεγόμενο μέχρι και σήμερα "στουπί".

Οι Λατίνοι μετέτρεψαν την λέξη σε stuppa και δημιούργησαν το ρήμα stuppare, που σημαίνει "βουλώνω με στουπί", άρα, "εμποδίζω", "σταματώ την κίνηση".






Μετέπειτα προέκυψε το "stop" της αγγλικής γλώσσας (αλλά και το γερμανικό "stopfen" , το γαλλικό "etouper" και το ιταλικό "stoppare").



Aπό αυτή την ρίζα προκύπτουν και οι σημερινές φράσεις "αυτό έχει στουμπώσει" ή "έφαγα τόσο πολύ που στούμπωσα", καθώς και το "στυπόχαρτο", δηλαδή το χαρτί που απορροφά το μελάνι.

                                                                                 Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη

Το Σώζειν

Το ρήμα "σώζω" ( = διαφυλάσσω, διατηρώ) μας δίνει την λέξη "σώος", που σημαίνει ασφαλής, βέβαιος, χωρίς βλάβη.

"Σωτήρ" είναι αυτός που σώζει και είναι επίθετο του Διός (Ζευς Σωτήρ). Σε αυτόν ήταν αφιερωμένο το τρίτο ποτήρι οίνου που χυνόταν κατά τις σπονδές (τρίτον Σωτῆρι σπένδειν) και το να πίνει κάποιος από αυτό το ποτήρι θεωρείτο σύμβολο καλής τύχης. Λόγω αυτού η τρίτη φορά που γίνεται κάτι θεωρείται αίσιο και ευοίωνο γεγονός, απ 'όπου και η παροιμία "τό τρίτον τῶ σωτῆρι" (η τρίτη η τυχερή φορά).

"Σωσίπολις" ονομαζόταν επίσης αυτός που σώζει την πόλη (αυτός που αποκαλούμε σήμερα "προστάτη" της πόλης).

"Σωτηρία" ονομάζεται στον Θουκυδίδη και στον Αισχύλο και η ασφαλής και ευτυχισμένη επιστροφή, η επάνοδος (ἡ ἐς τὴν πατρίδα σωτηρία / νόστιμος σωτηρία).

Ο "σώφρων" (σῶς + φρήν) είναι αυτός που έχει σώες τις φρένες, δηλαδή υγιείς τις διανοητικές και πνευματικές του λειτουργίες και ταυτίζεται με τον μετριοπαθή, τον συνετό, τον νηφάλιο, που έχει αυτοκυριαρχία.

Η σωφροσύνη μαζί με την φρόνηση, την ανδρεία και την δικαιοσύνη αποτελούν την τέλεια αρετή κατά τον Πλάτωνα.

Ο σωστός είναι αυτός που σώζει, επειδή είναι ο κατάλληλος, και ο "Σωσίας" ήταν το όνομα ενός δούλου του Αμφιτρύωνα στην ομώνυμη κωμωδία του Πλαύτου, του οποίου την μορφή πήρε ο Ερμής για να βοηθήσει τον Δία να συνευρεθεί με την Αλκμήνη. Από αυτή την μεταμόρφωση του Ερμή έχει διατηρηθεί η χρησιμοποίηση της λέξης "σωσίας" για να αναφερθούμε σε κάποιον που ομοιάζει καταπληκτικά με κάποιον άλλον.

Ο "πρησμένος"... Οιδίπους!

Ο Οιδίπους είναι ο γνωστός ήρωας του Σοφοκλέους στις τραγωδίες "Οιδίπους τύραννος" και "Οιδίπους επί Κολωνώ".

Έλυσε το αίνιγμα της Σφιγγός, φόνευσε εν αγνοία του τον πατέρα του Λάιο και νυμφεύθηκε επίσης εν αγνοία του την μητέρα του Ιοκάστη, με την οποία απέκτησε 4 παιδιά, τον Ετεοκλή, τον Πολυνείκη, την Ισμήνη και την Αντιγόνη. Όταν συνειδητοποίησε τις πράξεις του, τυφλώθηκε.
["Τυφλός τὰ τ' ὦτα τὸν τε νοῦν τὰ τ' ὄμματα εἶ" (τυφλός στα αυτιά, στην νόηση και στα μάτια είσαι) Οιδίπους τύραννος, στ. 371.]

Πώς προκύπτει όμως το όνομά του και τί συμβολίζει; Ποιές λέξεις χρησιμοποιούμε σήμερα από την ίδια ρίζα;

Το όνομα "Οιδίπους" είναι σύνθετη λέξη και προκύπτει από τις λέξεις "οἰδέω" (= πρήζομαι, εξογκώνομαι, φουσκώνω) και "πούς" (=πόδι).
 Από τις λέξεις "οἰδέω" και "οἰδάνω" χρησιμοποιούμε σήμερα την λέξη "οίδημα" = πρήξιμο. Από εκεί προκύπτει και το "οἶδος"(: πρήξιμο) και συναντούμε την λέξη "οἰδέω" στον Όμηρο (Ιλιάς, Α στ. 354) και στον Πλάτωνα (Φαίδρος, 251e).

Το όνομά του επομένως σημαίνει: αυτός με το πρησμένο πόδι...  Γιατί όμως;

Ο πατέρας του Οιδίποδος, ο Λάιος (λᾶς = πέτρα => ο "σκληρός" σαν πέτρα), είχε λάβει χρησμό από τον Απόλλωνα πως ο υιός του θα τον σκότωνε. Έδεσε, έτσι, τον Οιδίποδα από τα πόδια και διέταξε έναν δούλο να τον αφήσει στο όρος Κιθαιρώνα. Ο πατέρας, λοιπόν, τραυμάτισε κυριολεκτικά τους πόδες του υιού και μεταφορικά "πλήγωσε" το "συναίσθημά" του.
Ο Οιδίπους, επομένως, είναι αυτός που φέρει το πατρικό τραύμα.

                                                                                       Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη

Φόρμα και ... φορμός!

Η λέξη "φορμός" ( < φέρω) αρχικά σήμαινε το "καλάθι για την μεταφορά γεννημάτων".
Στην συνέχεια η έννοια επεκτάθηκε, με αποτέλεσμα ο "φορμός" να σημαίνει το πλεκτό, ψάθινο αντικείμενο, τον καλαθίσκο.

Ο φορμός είναι και αυτός που μορφοποιεί τον τυρό (το τυρί)...

Μέσα στους φορμούς ο Κύκλωψ Πολύφημος μορφοποιούσε τα τυριά του (αναφέρονται "ταρσοί" στον Όμηρο)
* ταρσός = πλέγμα από καλάμια, καφάσι, καλάθι.


Από εκεί προκύπτει και η "φορμαέλλα", το πρόβειο τυρί που παράγουν οι κάτοικοι του Παρνασσού.

Από τον "φορμό" και η "φόρμα", δηλαδή το κυλινδρικό καλούπι για την παρασκευή του τυριού και κατ' επέκταση, οτιδήποτε "δίνει μια φόρμα", μορφοποιεί, αλλά και το τυρί στα ιταλικά (formaggio) και στα γαλλικά (fromage).

                                                                                      Ελένη - Ωρείθυια Κουλιζάκη

Ίνδαλμα!

Kάποιοι άνθρωποι συνηθίζουν να έχουν κάποιους άλλους ανθρώπους ως πρότυπα (είτε συνειδητά είτε υποσυνείδητα), που τους εμπνέουν και που επιθυμούν να τους ομοιάσουν, που τους θαυμάζουν...
Αυτούς, λοιπόν, τους ονομάζουμε "ινδάλματα".

                

Τί σημαίνει όμως η λέξη "ίνδαλμα"; Από πού προκύπτει;

Το αρχαίο ελληνικό ρήμα "ἰνδάλλομαι" σημαίνει "ομοιάζω με,  φαίνομαι όμοιος με".

Στην "Οδύσσεια" του Ομήρου στην ραψωδία Γ, στ. 246 συναντάμε την φράση: "ἀθάνατος ἰνδάλλεται εἰσοράασθαι" = ομοιάζει με τους αθανάτους στην όψη.

                     

Στον Αριστοφάνη στην κωμωδία "Σφῆκες" στον στ. 188 συναντάμε την φράση: "ἰνδάλλεται ὁμοιότατος κλητῆρος" = φαίνεται όμοιος με κλητήρα.

Η κατάληξη -μα φανερώνει "το αποτέλεσμα μιας ενέργειας".

Άρα, το ίνδαλμα είναι η μορφή, η εικόνα, το ομοίωμα, αυτό που βλέπω και θέλω να φαίνομαι όμοιος με αυτό!

Προσοχή στην επιλογή των ινδαλμάτων μας λοιπόν...

* Έχετε σκεφθεί ποτέ πως η καλύτερη επιλογή ινδάλματος είναι η εκδοχή του ΔΙΚΟΥ ΣΑΣ ανώτερου εαυτού...; *

                                                                             Eλένη Ωρείθυια Κουλιζάκη