Σελίδες

Πέμπτη 27 Σεπτεμβρίου 2012

Παν! Παν! Παν! Πανικός!

Η λέξη "πανικός" συνδέεται ετυμολογικώς με το όνομα του θεού Πανός.

Ο Παν ήταν θεός που συνήθιζε να επισκέπτεται ανθρώπους (ιδίως στον μεσημεριανό τους ύπνο) και να τους προκαλεί πανικό.

Σύμφωνα με τον θρύλο, στην μάχη του Μαραθώνος, όταν τον επικαλέστηκαν οι Έλληνες φωνάζοντας "Παν! Παν! Παν!" εκείνος εμφανίστηκε και έσπειρε τον πανικό στους Πέρσες, οι οποίοι παράτησαν ασπίδες και όπλα και άρχισαν να τρέχουν πανικόβλητοι...

Ο Παν ήταν θεός της Φύσης και τριγύριζε στα δάση παίζοντας τον αυλό του. Ήταν άσχημος (σε αντίθεση με την πανέμορφη και γενναιόδωρη ψυχή του) και, όταν γεννήθηκε, η μητέρα του σαν τον αντίκρυσε έφριξε και τον εγκατέλειψε στο δάσος.



Είχε μονίμως παιχνιδιάρικη διάθεση και έκανε τους πάντες να γελούν.
Ήταν και ερωτύλος και αγαπούσε τις όμορφες Νύμφες (αυτές από την άλλη, ούτε να τον δουν...) Ήθελε μάλιστα να κάνει γυναίκα του μια από αυτές.

Κεραυνοβολήθηκε παράφορα από την Σύριγγα, την θυγατέρα του ποταμού-θεού Λάδωνος.
Η Σύριγξ, όμως, ήθελε εύμορφο γαμπρό και με τίποτα δεν ήθελε τον Πάνα (επιφανειακή γυναίκα...)
Όταν λοιπόν μια μέρα ο Παν την κυνηγούσε και την είχε στριμώξει άσχημα, εκείνη φώναξε στον πατέρα της Λάδωνα: "Σώσε με, πατέρα, δεν τον θέλω!"
Τελευταία στιγμή ο Λάδων την άκουσε και την μετέτρεψε σε καλαμιά... και ο δύσμοιρος Παν πηγαίνοντας όλο λαχτάρα να την αγκαλιάσει βρέθηκε εν τέλει απογοητευμένος αγκαλιά με το φυτό...


Στενοχωρήθηκε πολύ (άλλη μια χυλόπιτα από Νύμφη...) και εις μνήμην του ανεκπλήρωτου αυτού έρωτα, έκοψε 7 ανισομερή καλάμια από αυτήν, τα έδεσε μεταξύ τους και έφτιαξε την πρώτη σύριγγα... και μέχρι και σήμερα στα βάθη των δασών ακούγεται ο ήχος της θλιβερής του σύριγγας ως ανάμνηση του καημού του, που όμως στο τέλος καταλήγει να μετατρέπεται σε χαρωπό πανηγύρι, καθώς ο Παν είναι ο θεός που ενώνει τα αντίθετα... προκαλεί πανικό και γέλωτα το ίδιο εύκολα...


Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη



Τετάρτη 19 Σεπτεμβρίου 2012

Ο "υπηρέτης" που βγήκε από το...κουπί!

Η λέξη "υπηρέτης" είναι μια λέξη που χρησιμοποιούμε από τα αρχαία χρόνια μέχρι σήμερα.
Ωστόσο, πόσοι από εμάς γνωρίζουν πως προέκυψε από την... κωπηλασία;

"Ἐρέσσω /ἐρέττω" σημαίνει: κωπηλατώ. Από εκεί προκύπτει ο "ἐρέτης" (κωπηλάτης) και το "ἐρετμόν" (κουπί).
Η πρόθεση "ὑπό" μας φανερώνει την ιδιότητα του να είναι κάτι ή κάποιος "κάτω από" κάτι ή κάποιον.
Επειδή στα πλοία κάποιοι ερέτες ήταν υπό τις διαταγές άλλων ανωτέρων τους ερετών, ονομάζονταν "ὑπηρέτες" (ὑπό + ἐρέτης).

Εύκολα μπορούμε να καταλάβουμε πώς απεδόθη στην λέξη και η σημερινή της έννοια - μπορεί ο υπηρέτης από τα πλοία να μεταφέρθηκε στις οικίες, αλλά σημαίνει το ίδιο πράγμα: αυτόν που δέχεται εντολές από ανωτέρους ώστε να φέρει την δουλειά του εις πέρας.

Κατά μία άλλη εκδοχή, ο υπηρέτης είναι ο κυριολεκτικά "ὑπό" (δηλ. κάτω από το κατάστρωμα του πλοίου) ερέτης.



Όσον αφορά το "ἐρετμόν" (κουπί), το χερούλι του λέγεται και "κώπη" = κουπί (το "ω" πολύ συχνά μετατρέπεται σε "ου", πρβλ. "κώνωψ" = κουνούπι), ενώ το κάτω πλατύ μέρος του λέγεται "πηδόν" (εξ' ου και "πηδάλιον").
                                                                   Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη

Παρασκευή 14 Σεπτεμβρίου 2012

Επιδόρπιο... μετά το "δόρπον"!


Οι αρχαίοι Έλληνες διαχώριζαν τα γεύματά τους ως εξής:
  • ἄριστον -> πρωί
  • γεύμα
  • δόρπον -> βραδινό (το κύριο γεύμα)
Και μετά το "δόρπον"ακολουθούσε το... ἐπιδόρπιον (ἐπί + δόρπον), μια λέξη που χρησιμοποιούμε ατόφια μέχρι σήμερα!

Δευτέρα 10 Σεπτεμβρίου 2012

Ακόμα λέμε... "δέρκομαι"!

Το ρήμα "δέρκομαι" είναι ένα από τα πολλά που έχει η ελληνική γλώσσα για να αποδώσει την έννοια του "βλέπω". Συγκεκριμένα, σημαίνει "διαβλέπω, βλέπω καθαρά, κοιτάζω προσεκτικά".
Το χρησιμοποιούμε και σήμερα αυτό το αρχαίο ρήμα, κι ας μην το καταλαβαίνουμε...

 ...κάθε φορά που λέμε "δράκος"! Το ρήμα στον αόριστο β' χρόνο μας δίνει τον τύπο "ἔδρακον". Ο δράκος έχει ένα βασικό χαρακτηριστικό: να μην του ξεφεύγει τίποτα από την όρασή του. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε πως  στην ελληνική Μυθολογία όταν έπρεπε κάτι ή κάποιος να επιτηρηθεί ή να φυλαχθεί, η επιλογή για την φρούρηση ήταν ένας... δράκος / δράκων (βλ. Μήλα των Εσπερίδων, Χρυσόμαλλο δέρας, Ανδρομέδα κ.α. )



...κάθε φορά που λέμε "οξυδερκής"! Ο "οξυδερκής" είναι ο έξυπνος άνθρωπος. Έξυπνος, όμως, διότι παρατηρεί τα πάντα προσεκτικά και έτσι δεν ξεφεύγει τίποτα από την αντίληψή του, "δέρκεται" με "οξύ" τρόπο, έχει οξύ μυαλό, "μυαλό ξυράφι"!
Υπάρχει και το επίθετο "πανδερκής" (πᾶν + δέρκομαι) -> αυτός που παρατηρεί τα πάντα, δηλαδή αυτός που έχει πανεποπτεία.

Από αυτό το ρήμα προέρχεται και η αρχική ονομασία του ζαρκαδιού, "δορκάς". Ο παρακείμενος του ρήματος (με ενεστωτική σημασία) μας δίνει τον τύπο "δέδορκα". Το ζώο αυτό ονομάστηκε έτσι από τα μεγάλα και λαμπερά του μάτια.
                                                                                 Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη

Δευτέρα 3 Σεπτεμβρίου 2012

Τί σημαίνει... "επτά" ;

Ο αριθμός 7 κρύβει στην ετυμολογία του τα πάντα περί της ουσίας του...


Η λέξη "ἑπτά" προκύπτει από την λέξη "σεπτός" ( η δασεία υποδηλώνει την ύπαρξη του "σ").
"Σεπτός" σημαίνει "ιερός, ανέγγιχτος".

Είναι όντως ιερός αυτός ο αριθμός, καθώς είναι ο μόνος μέσα στην δεκάδα ο οποίος δεν αποτελεί γινόμενο παραγόντων. Για τους Πυθαγορείους ο αριθμός 7 εθεωρείτο "ἀμήτωρ" (=χωρίς μητέρα, αγέννητος).

Θεωρείται επίσης το σύμβολο της τελειότητος γιατί είναι το άθροισμα του 3 και του 4, που εκφράζουν τα δύο τέλεια σχήματα, το ισόπλευρο τρίγωνο και το τετράγωνο.
Γενικότερα, ο αριθμός 7 συναντάται ως ιερός σε πολλούς πολιτισμούς (αρχαίοι Έλληνες, Αιγύπτιοι, Χαλδαίοι, Ασσύριοι, Βαβυλώνιοι, Φοίνικες, Ινδοί, Πέρσες, Μουσουλμάνοι, Εβραίοι) και όχι μόνο (7 Πλειάδες, 7 ἐπί Θήβας, 7 ημέρες εβδομάδος, 7 νότες, 7 φωνήεντα ελληνικής γλώσσης, 7 χρώματα της ίριδος, 7 σοφοί της αρχαιότητος, 7 θαύματα του κόσμου κ.α.)

                                                                      


Η λέξη "σεπτός" έχει διατηρηθεί και στην αγγλική γλώσσα -> επτά = seven ( τα χειλικά σύμφωνα "π,β,φ" εναλάσσονται μεταξύ τους).
Το ίδιο ισχύει και στην ιταλική γλώσσα, όπου το "επτά" είναι "sette" < σεπτός (οι Ιταλοί πρό του "t" τρέπουν το "p" σε δεύτερο "t").

                                                                     Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη